Cô bác anh chị thân mến,
“Lửa nhỏ trong cổ mà cháy âm ỉ, lời nói khàn, ăn nuốt rát, ngủ chẳng yên” – đó là nỗi khổ của người bị viêm họng. Nghe có vẻ chỉ là một bệnh “vặt”, nhưng khi kéo dài, viêm họng không chỉ làm mất tiếng, khó ăn, mà còn ảnh hưởng tới phế khí, tiêu hóa, thậm chí cả giấc ngủ và tinh thần. Tôi – Bác sĩ Lê Phương – xin chia sẻ góc nhìn và cách điều trị viêm họng theo Y học cổ truyền, để cô bác anh chị hiểu rõ và biết cách chăm sóc, điều trị tận gốc.
Theo Đông y, viêm họng thuộc chứng “hầu tý”, “hầu nhiệt”, “yết hầu viêm”. Căn nguyên của bệnh phần nhiều là do phong hàn, phong nhiệt hoặc thấp nhiệt từ bên ngoài xâm nhập vào đường hô hấp – khi chính khí yếu, vệ khí suy, các tà khí này dễ kết tụ ở hầu họng mà sinh ra viêm, sưng, rát, khô, đau.
Ngoài ra, nội nhân cũng rất quan trọng. Người tỳ vị yếu ăn uống không điều độ, sinh thấp nhiệt; can uất khí nghẽn, dễ sinh hỏa bốc lên; phế âm hư khiến cổ họng khô nóng; hoặc người hay nói nhiều, uống lạnh, thức khuya, làm hao tổn tân dịch – đều có thể dẫn đến viêm họng, nhất là khi tái phát nhiều lần.
Ba tạng chủ yếu liên quan đến bệnh là:
- Phế: chủ khí, chủ bì mao, thông điều hô hấp – khi phế khí suy dễ sinh ho, viêm.
- Tỳ: chủ vận hóa, nếu tỳ yếu dễ sinh thấp, thấp hóa nhiệt.
- Thận: là gốc của phế, nếu thận hư thì phế cũng không vững, dễ viêm nhiễm kéo dài.
Do vậy, trị viêm họng theo Đông y không chỉ là làm dịu cổ họng, mà là cả một quá trình: tuyên phế, thanh nhiệt, giải độc, dưỡng âm, kiện tỳ, bổ thận tùy theo từng thể bệnh.
Phác đồ điều trị của tôi: uống trong, súc ngoài, dưỡng khí – phục chính
1. Thuốc uống – điều hòa tạng phủ, trừ tà thanh nhiệt
Dựa theo từng thể bệnh, tôi sẽ gia giảm các bài thuốc sao cho phù hợp:
- Thể phong nhiệt (đau họng, đỏ rát, ho ít đờm, sốt nhẹ): Dùng các vị thanh nhiệt, giải độc, tuyên phế như kim ngân hoa, liên kiều, cát cánh, cam thảo, bạc hà, tang diệp.
- Thể phong hàn (đau họng, sợ lạnh, ho có đờm trắng, nghẹt mũi): Dùng tán hàn, thông khí, tiêu đờm như kinh giới, tử tô, gừng tươi, ma hoàng, quế chi.
- Thể âm hư hỏa vượng (khô họng, ngứa, rát nhẹ, tái phát nhiều, không sốt): Dùng dưỡng âm, thanh phế, tư thận như mạch môn, sa sâm, sinh địa, bạch thược, kỷ tử.
- Thể đàm thấp (họng nhiều đờm dính, khó khạc, người mệt, ăn uống kém): Dùng hóa đàm, kiện tỳ như bán hạ, trần bì, phục linh, bạch truật, hoắc hương.
Các bài thuốc được tôi điều chỉnh theo từng thể trạng: người già, trẻ nhỏ, người có bệnh nền đều cần gia giảm phù hợp. Thường mỗi thang dùng 1 ngày, chia 2–3 lần uống sau ăn, liệu trình kéo dài 5–15 ngày tùy mức độ bệnh.
2. Thuốc ngậm, súc miệng – tiêu viêm tại chỗ
Để hỗ trợ giảm đau họng nhanh, tôi dùng các phương pháp súc miệng, ngậm thuốc từ thảo dược:
- Súc miệng bằng nước sắc lá trầu không, bạc hà, cam thảo, cỏ ngọt, húng chanh – giúp sát khuẩn, làm dịu họng.
- Ngậm thuốc dạng viên hoàn nhỏ chứa kha tử, cam thảo, ngũ bội tử, cát cánh – có tác dụng làm săn se niêm mạc, tiêu viêm, dịu cơn ho, giảm đau.
- Nên súc miệng sau ăn và trước khi ngủ. Trẻ em có thể xông họng bằng nước ấm thảo mộc để dễ chịu hơn.
3. Điều dưỡng toàn diện – giữ ấm, giữ thanh
- Giữ ấm vùng cổ, tránh gió lạnh, không nói to khi thời tiết hanh khô.
- Tránh ăn lạnh, cay nóng, chiên xào nhiều dầu mỡ, tránh rượu bia, nước ngọt có ga.
- Uống đủ nước ấm, ưu tiên nước gừng loãng, trà cam thảo, trà hoa cúc để giữ ấm, thanh nhiệt nhẹ.
- Nghỉ ngơi đủ, ngủ sớm, tránh căng thẳng quá độ. Mỗi đêm thiếu ngủ là chính khí yếu đi, tà khí dễ nhân cơ hội xâm nhập.
- Xoa bóp, day huyệt vùng cổ gáy, huyệt nghinh hương, hợp cốc, phong trì để lưu thông khí huyết vùng hầu họng.
Cô bác anh chị lưu ý
- Nếu viêm họng có sốt cao, mủ trắng, amidan sưng to – cần khám chuyên khoa để phối hợp điều trị kịp thời.
- Trẻ nhỏ, người có bệnh nền nên được thăm khám kỹ trước khi dùng thuốc Đông y.
- Không nên lạm dụng ngậm thuốc tây có kháng sinh hoặc corticoid – dễ làm mỏng niêm mạc họng, gây khô rát kéo dài.
- Không để bệnh kéo dài trở thành viêm họng mạn tính, viêm họng hạt – lúc đó điều trị sẽ lâu hơn và cần dưỡng chính khí nhiều hơn.
Cô bác anh chị thân mến,
Họng là “cửa thở, cửa ăn, cửa nói” – nếu để viêm mãi không dứt là tự mình để ngõ không người giữ. Trong Đông y, muốn trị viêm họng dứt điểm không thể chỉ dựa vào xịt họng hay ngậm thuốc – mà phải phối hợp giữa thanh nhiệt, giải độc, dưỡng âm, kiện tỳ, tuyên phế, điều chỉnh lối sống, dưỡng chính khí thì mới ngăn tái phát lâu dài.
Tôi tin rằng, nếu ta biết chăm hơi thở, giữ cổ ấm, ăn uống đúng mực, sống thuận theo tiết trời – thì cổ họng sẽ luôn trong lành, tiếng nói mượt mà, giấc ngủ trọn vẹn. Nếu cô bác anh chị cần đơn thuốc cụ thể, theo thể trạng riêng, tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ tận tình.
Chúc cô bác anh chị luôn nói hay, thở khỏe, họng dịu nhẹ mỗi ngày.
TTƯT, Bác sĩ Lê Phương
