Cô bác anh chị thân mến,
Ông bà ta có câu: “Phong hàn nhập lý, bệnh khởi ư tỵ.” Nghĩa là khí lạnh bên ngoài xâm nhập, dễ gây bệnh khởi phát từ mũi. Trong những ngày trời chuyển mùa, gió lạnh len lỏi, cơ thể yếu ớt rất dễ nhiễm lạnh rồi phát ra những chứng bệnh ở mũi xoang như ngạt mũi, chảy dịch màu vàng xanh… Câu hỏi “Tôi bị nghẹt mũi, chảy dịch vàng xanh, liệu có phải viêm xoang không thưa bác sĩ?” cũng là điều khiến rất nhiều người lo lắng.
Dưới góc nhìn Đông y, để hiểu rõ căn nguyên, mình mời cô bác cùng nhìn kỹ hơn vào những dấu hiệu này.
Trước hết, ta cần hiểu: dịch mũi thông thường thường trong suốt, loãng, như sương mai đọng trên lá. Nhưng khi dịch chuyển sang màu vàng, xanh, đặc quánh, đó là dấu hiệu cơ thể đang “nội chiến” – hay nói cách khác là phản ứng viêm bên trong đã xuất hiện. Dịch đổi màu là vì bạch cầu và vi khuẩn, virus tập trung “chiến đấu” trong vùng niêm mạc xoang, tạo ra mủ.
Nếu kèm theo triệu chứng nghẹt mũi, đau nặng vùng trán, hốc mắt, hoặc vùng gò má (tùy vị trí xoang bị viêm), khứu giác giảm, mệt mỏi, có thể khẳng định đây là biểu hiện của viêm xoang. Tuy nhiên, muốn biết chính xác có bị viêm xoang hay không, cần soi mũi, chụp phim xoang – để xem các xoang có bị mờ, có mủ ứ đọng hay không.
Về mặt Đông y, viêm xoang nằm trong phạm trù “Tỵ uyên”, “Tỵ lậu” – là bệnh lý của mũi do phong hàn, phong nhiệt xâm nhập, hoặc do tỳ phế suy yếu, khiến tà khí dễ xâm nhập, ứ trệ ở vùng đầu mặt, sinh ra đàm nhiệt, lâu ngày kết lại gây mủ, tắc nghẽn.
Tạng phế chủ khí, khai khiếu ra mũi. Tỳ vận hóa thủy thấp, khi tỳ yếu thì thấp trọc sinh đàm, đàm tụ ở trên. Gan uất hóa hỏa cũng đưa nhiệt lên mũi. Cho nên, điều trị viêm xoang phải đi từ căn cơ là điều hòa công năng các tạng Phế – Tỳ – Can, kết hợp với phép khu phong, tán hàn, thanh nhiệt, tiêu đàm, hoạt huyết, thông khiếu.
Vậy khi đã có triệu chứng nghẹt mũi, dịch đặc vàng xanh, chúng ta nên làm gì?
1. Rửa mũi bằng nước muối ấm:
Mỗi ngày 2 lần, sáng và tối. Dùng nước muối sinh lý (0.9%) hơi ấm, rửa nhẹ nhàng giúp loại bỏ dịch mủ, vi khuẩn, giảm viêm niêm mạc mũi. Giống như rửa cống cho sạch, mũi thông thì khí huyết mới lưu thông, đầu óc mới nhẹ nhàng.
2. Xông mũi bằng thảo dược:
Dùng các loại lá như: bạc hà, tía tô, sả, gừng, lá khuynh diệp… đun sôi rồi xông mặt, hít sâu để hơi thuốc thấm vào niêm mạc xoang. Ngày 1 lần, mỗi lần 10–15 phút. Cách này giúp thông khiếu, tiêu viêm, giảm nghẹt mũi rất tốt.
3. Uống trà thảo mộc hỗ trợ tiêu viêm, tăng sức đề kháng:
Có thể nấu nước uống từ kim ngân hoa, ké đầu ngựa, hoa ngũ sắc, bồ công anh, kinh giới… Đây là những vị thuốc có tính thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, được ứng dụng nhiều trong điều trị viêm mũi xoang.
4. Xoa bóp – bấm huyệt quanh mũi:
Dùng đầu ngón tay day ấn huyệt nghinh hương, ấn đường, toản trúc mỗi điểm 1 phút, ngày 2–3 lần, giúp lưu thông khí huyết, giảm sung huyết niêm mạc mũi, hỗ trợ giảm nghẹt mũi.
5. Giữ ấm vùng cổ – gáy – mũi:
Tránh gió lùa vào ban đêm, đặc biệt vùng gáy. Mình vẫn thường nói: cổ gáy lạnh thì phong hàn dễ nhập, “cửa mũi” bị tấn công đầu tiên. Chỉ cần giữ ấm tốt, là đã giúp ngăn viêm xoang tái phát hiệu quả.
Tuy nhiên, nếu các triệu chứng kéo dài trên 10 ngày không thuyên giảm, kèm theo đau đầu nhiều, sốt, chảy mủ liên tục – cô bác cần sớm đi khám chuyên khoa Tai Mũi Họng để được kiểm tra cụ thể.
Về lâu dài, muốn điều trị dứt điểm viêm xoang, Đông y không chỉ nhắm vào triệu chứng như nghẹt, chảy mũi… mà chú trọng điều chỉnh tổng thể tạng phủ, đặc biệt là Phế và Tỳ – như chăm sóc gốc rễ của cây vậy. Khi tạng Phế khỏe, khí huyết sung mãn, thì ngoại tà khó lòng xâm nhập. Khi Tỳ vận hóa tốt, đàm thấp không tích, xoang mũi sẽ luôn thông thoáng. Thêm vào đó, những phép trị như bổ khí, tán hàn, khu phong, thanh nhiệt, hoạt huyết… cần được phối hợp nhịp nhàng, đúng thời điểm, đúng thể bệnh.
Mỗi người là một cơ địa riêng, viêm xoang tuy chung triệu chứng nhưng căn nguyên thì có thể khác nhau. Có người do phong hàn, có người do nhiệt độc, có người do tạng hư… Cho nên, dùng bài thuốc hay mẹo dân gian cũng cần đúng cách, hợp thể trạng, tránh tùy tiện mà khiến bệnh trầm trọng thêm.
Cô bác anh chị thân mến,
Bệnh xoang không phải là bệnh cấp tính nhưng lại rất dễ tái phát, dễ thành mãn tính nếu ta không quan tâm đúng mức. Đừng đợi đến khi đau đầu, mất ngủ, mệt mỏi mới điều trị, mà nên chủ động giữ ấm, bồi bổ tạng phủ, ăn uống điều độ, sống an nhiên, khí huyết thông suốt – đó chính là cách để mũi xoang luôn thông, tâm trí luôn sáng. Hãy xem việc chăm sóc cơ thể như chăm cây – đừng chỉ tưới khi lá úa, mà hãy dưỡng đất mỗi ngày.
TTƯT, Bác sĩ Lê Phương
