Không cần lo lắng viêm da tiếp xúc tái đi tái lại – Bác sĩ Lê Phương có cách điều trị nhẹ nhàng, ít tái phát!

Cô bác anh chị thân mến,

“Gốc rễ vững thì cây mới xanh tươi, ngọn lá mới tươi non” — câu ngạn ngữ ấy rất hợp để nói về việc điều trị viêm da tiếp xúc. Nếu chỉ loay hoay xử lý vết đỏ, vết ngứa bên ngoài mà không chạm đến căn nguyên thì bệnh như dòng nước ngầm: hôm nay lặn đi, mai lại trào lên. Tôi — Bác sĩ Lê Phương — xin mạn phép chia sẻ cách tôi ứng dụng Y học cổ truyền trong điều trị viêm da tiếp xúc, giúp vừa giảm triệu chứng, vừa đưa về trạng thái cân bằng lâu dài.

1. Nhìn từ Y học cổ truyền: viêm da tiếp xúc là gì trong ngôn ngữ phương Đông

Trong Đông y, “da” thuộc vùng bì (bi), vệ khí và kinh lạc chịu trách nhiệm che chở, bảo vệ cơ thể trước ngoại tà. Khi có chất kích ứng bên ngoài (hóa chất, nọc côn trùng, kim loại, mỹ phẩm…), nếu vệ khí yếu hoặc chính khí suy, tà (phong, thấp, nhiệt, độc) dễ xâm nhập vào bì phu, gây bì uất, bì ứ, sinh phong thấp nhiệt uẩn độc, nổi ban đỏ, phù nề, mụn nước, ngứa rát.

• Vị, tính, công năng: các vị thanh – tả – giải độc như kim ngân hoa, liên kiều, bồ công anh, sài đất, hoàng cầm, hoàng bá… có khả năng thanh nhiệt, giải độc, kháng viêm, chống khuẩn.

• Tạng phủ liên quan: can (vì can chủ sơ tiết, nếu can uất thì phong động), tỳ (tỳ vận hóa nếu yếu dễ sinh thấp), phế – biểu (đa phần tiếp xúc ở da, phế chủ bì mao) và thận (dự trữ chính khí, ảnh hưởng lâu dài).

Vì vậy, xử lý viêm da tiếp xúc theo YHCT sẽ gồm hai chiều:

1. Chiều thuốc bên ngoài (biện pháp tại chỗ): để tiêu trừ tà, kháng viêm, làm se tổn thương, giảm sưng ngứa, ngăn bội nhiễm.

2. Chiều điều trị bên trong (thuốc uống, điều dưỡng): bồi bổ chính khí, khai uất giải độc, kiện tỳ, sơ can, bảo vệ cơ thể không bị tái xâm nhập.

2. Cách ứng dụng thực tế (liều, thời điểm, phối hợp)

Dưới đây là cách tôi thường áp dụng — đương nhiên phải cá thể hóa theo thể trạng mỗi người:

A. Thuốc ngoài (bôi, thuốc tắm, thuốc rửa)

• Khi da xuất hiện ban đỏ, mụn nước, phù nề: dùng các vị có tác dụng thanh nhiệt, kháng khuẩn, làm khô se như kim ngân hoa, liên kiều, hoàng bá, hoàng cầm, sài đất, bồ công anh. Ở Bệnh viện Da liễu Hà Nội, việc phối hợp thuốc tắm đông y (các vị trên + thảo mộc tương ứng) được áp dụng trong viêm da tiếp xúc do côn trùng. 

• Có thể dùng dưới dạng sắc thuốc để rửa, hoặc bôi cao thuốc đã được chế chế từ các vị trên.

• Thời điểm: ngay khi mới xuất hiện triệu chứng, kiên trì dùng 1–2 lần/ngày theo chỉ định bác sĩ. Tránh dùng quá sớm thuốc bào chế mạnh nếu da còn đỏ rát nhiều — bắt đầu bằng chế phẩm nhẹ, sau đó mới tăng dần.

B. Thuốc trong (uống, bổ dưỡng)

• Bài thuốc chung: thanh nhiệt giải độc, phá uất khai phát phong thấp, kiện tỳ. Ví dụ các bài như Tiêu phong tán, Thanh dinh thang (có kim ngân hoa, liên kiều, bồ công anh, sài đất…) được nhiều nơi dùng cho viêm da dị ứng nói chung (trong đó có viêm da tiếp xúc) 

• Liều lượng: tuỳ thể trạng, thường 1 thang/ngày, chia 2–3 lần uống, dùng đều đặn ít nhất vài tuần đến khi viêm giảm hẳn.

• Kết hợp dưỡng khí (bổ tỳ, kiện cơ thể) nếu cơ địa yếu, dễ bị tái viêm.

C. Biện pháp không dùng thuốc & phối hợp hỗ trợ

• Tránh tiếp xúc dị nguyên: nếu biết chất gây viêm da (kim loại, mỹ phẩm, hóa chất), ngưng sử dụng, dùng găng tay, áo bảo hộ khi tiếp xúc.

• Vệ sinh, chăm sóc da dịu nhẹ: dùng sữa tắm, chất rửa dịu nhẹ, không kiềm mạnh; tắm nước ấm nhẹ, thời gian ngắn; sau khi tắm lau khô nhẹ nhàng, giữ ẩm cho da.

• Chườm mát, đắp gạc ướt: để giảm sưng nóng, ngứa.

• Chú ý dinh dưỡng & tâm lý: kiêng đồ cay nóng, hải sản, rượu bia; ăn rau xanh, trái cây; giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng vì stress dễ làm “phong động” tái phát.

D. Lưu ý & an toàn

• Trong giai đoạn viêm mạnh, nếu xuất hiện mủ, lan rộng, có sốt… phải cấp cứu và có thể cần phối hợp y học hiện đại — không nên đợi thuốc đông y có tác dụng mới xử lý.

• Không tự ý dùng cao bôi mạnh, thuốc mạnh nếu da còn đỏ rát nặng, dễ gây bỏng hay làm tổn thương da thêm.

• Phải kiểm tra dị ứng với thảo dược trước khi dùng (vì có người cũng có thể dị ứng với cây thuốc).

• Chú trọng theo dõi lâu dài, điều chỉnh đơn thuốc theo tiến triển để tránh lạm dụng thuốc.

Muốn “tắt gốc” viêm da tiếp xúc không thể chỉ chú trọng cái ngọn — cái chỗ da đỏ, ngứa — mà cần nhìn rộng: tà khí từ ngoài (dị nguyên, hóa chất, phong thấp) nếu không được bài trừ, sẽ xâm nhập vào bì phu, tích tụ lâu gây uất kết, sinh phong động, hình thành tổn thương dai dẳng. Vì thế phép trị ngoại – nội kiêm dụng, vừa tả tà, giải độc, vừa bồi bổ chính khí, hòa hoãn can tỳ, dưỡng bì phu — mới mong điều trị tận gốc, hạn chế tái phát lâu dài.

Cả quá trình đòi hỏi tính kiên trì, tinh tế — như tưới nước cho gốc cây non, không thể dồn cho một đợt; phải từng bước điều chỉnh theo phản ứng cơ thể. Chăm sóc da, sinh hoạt sạch sẽ, tránh tiếp xúc dị nguyên, giữ tâm ý an nhiên cũng là phần thiết yếu không thể thiếu trong “liệu trình” chữa viêm.

Cô bác anh chị ơi, đừng để da chịu trận lâu mới nhờ bác sĩ — hãy chủ động chăm sóc từ khi hơi đỏ, hơi ngứa xuất hiện. Việc ấy giống như vun rễ cây non — nếu làm sớm, khỏe vững, thì khi mùa phong bão đến cây vẫn đứng vững. Mình hy vọng bài viết này sẽ góp phần giúp cô bác anh chị hiểu cái nhìn Y học cổ truyền về viêm da tiếp xúc, và nếu cần hỗ trợ cá nhân (công thức, đơn thuốc thích ứng), tôi luôn sẵn lòng chia sẻ hoặc đồng hành.

Kính chúc anh chị mạnh khoẻ, da yên ả.

TTƯT, Bác sĩ Lê Phương