Cô bác anh chị thân mến,
“Khí lên thì nghẹn, xuống thì đầy – như hơi trong ấm đun sôi không có nắp thoát, cuối cùng bật tung ra ngoài.” Đó chính là hình ảnh ví von của chứng ợ hơi, ợ chua – một triệu chứng tưởng nhỏ nhưng lại gây bao khó chịu trong cuộc sống hằng ngày. Từ chuyện ăn không ngon, bụng căng tức, ngực nóng rát, đến giấc ngủ chập chờn vì hơi cứ trào lên cổ họng… Tôi – Bác sĩ Lê Phương – xin được chia sẻ cùng cô bác anh chị cách điều trị chứng ợ hơi, ợ chua bằng Y học cổ truyền, không chỉ dập tắt “triệu chứng trên ngọn”, mà còn bồi bổ và điều chỉnh tận gốc.
Trong Đông y, chứng ợ hơi, ợ chua thuộc phạm vi các chứng “phản vị”, “ảo cách”, “phế nghịch”, phản ánh tình trạng khí dạ dày nghịch hành, thay vì đi xuống để tiêu hóa, lại bốc lên miệng gây ợ.
Nguyên nhân gốc rễ thường nằm ở sự rối loạn công năng của tạng Tỳ – Vị – Can, gồm:
-
Tỳ vị hư yếu: ăn uống thất thường, lạnh bụng, làm cho tỳ không vận hóa được, vị mất giáng khí → sinh đầy bụng, ợ hơi, khó tiêu.
-
Can khí uất kết: lo âu, giận dữ, áp lực tinh thần kéo dài làm khí can uất, khí nghịch lên gây ợ liên tục, kèm trướng tức vùng ngực.
-
Thực tích (ức đọng đồ ăn): ăn quá no, khó tiêu, làm vị mất điều hòa → khí bốc lên sinh ợ hơi, ợ chua, đầy bụng.
-
Vị nhiệt, hỏa bốc: do ăn cay nóng, uống rượu bia sinh ra vị nhiệt, hơi nóng đẩy lên → ợ chua, nóng rát, trào ngược.
-
Âm hư vị táo: bệnh kéo dài làm hao tân dịch, dạ dày nóng khô, hơi không điều tiết được → ợ vặt, đau âm ỉ, khô miệng, mệt mỏi.
Nguyên tắc điều trị: Giáng nghịch – hòa vị – kiện tỳ – sơ can – thanh nhiệt
1. Thể tỳ vị hư hàn (ợ hơi nhẹ, đầy bụng, ăn vào nhanh no, hay lạnh bụng):
-
Phép trị: Ôn trung kiện tỳ, giáng khí hòa vị
-
Vị thuốc thường dùng: đẳng sâm, bạch truật, cam thảo, sa nhân, bạch linh, can khương
-
Bài thuốc tham khảo: Lý trung thang gia giảm
2. Thể can khí phạm vị (ợ hơi to, kèm trướng tức, đầy ngực, lo âu):
-
Phép trị: Sơ can lý khí, điều khí giáng nghịch
-
Vị thuốc thường dùng: hương phụ, sài hồ, uất kim, trần bì, mộc hương, bạch truật
-
Bài thuốc tham khảo: Tiêu dao tán gia thêm bình vị tán
3. Thể thực tích (ợ chua, đầy hơi, sôi bụng, táo hoặc tiêu chảy):
-
Phép trị: Tiêu thực đạo trệ, giáng khí hòa vị
-
Vị thuốc thường dùng: sơn tra, mạch nha, thần khúc, chỉ thực, bán hạ, trần bì
-
Có thể kết hợp bài Bảo hòa hoàn hoặc Hương sa lục quân tử thang.
4. Thể vị nhiệt, hỏa uất (ợ chua, nóng rát ngực, miệng khô, táo bón):
-
Phép trị: Thanh vị hỏa, giáng nghịch chỉ ợ
-
Vị thuốc: hoàng liên, sinh địa, chi tử, mạch môn, liên tâm, bối mẫu
-
Bài thuốc: Thanh vị tán, phối hợp Tả kim hoàn.
5. Thể âm hư vị táo (ợ vặt, nuốt vướng, họng khô, mệt, gầy):
-
Phép trị: Tư âm dưỡng vị, hòa trung giáng nghịch
-
Vị thuốc: sa sâm, mạch môn, thục địa, bạch thược, thiên hoa phấn, cam thảo
-
Có thể gia thêm tâm an thần nếu người bệnh mất ngủ, lo âu.
Liệu trình điều trị & cách dùng cho cô bác anh chị
-
Thuốc sắc: mỗi ngày 1 thang, chia 2 lần uống sau ăn.
-
Viên hoàn, cao mềm: tiện lợi cho người bận rộn.
-
Liệu trình: thông thường từ 10 – 30 ngày tùy mức độ nặng – nhẹ và nguyên nhân.
Quan trọng nhất là phải phối hợp đúng thể bệnh, chứ không dùng chung một bài thuốc cho mọi trường hợp ợ hơi, ợ chua.
Hướng dẫn thực tế dễ áp dụng tại nhà
1. Ăn uống – sinh hoạt:
-
Ăn đúng giờ, nhai kỹ, không ăn quá no.
-
Tránh thức ăn cay, chua, nhiều dầu mỡ, rượu bia, nước có ga.
-
Hạn chế ăn khuya, ăn xong không nằm ngay.
-
Uống nước ấm từng ngụm nhỏ trong ngày, tránh uống lạnh.
-
Giữ ấm vùng bụng, tránh gió lùa.
2. Xoa bóp – bấm huyệt:
-
Xoa bụng theo chiều kim đồng hồ mỗi sáng và tối.
-
Day huyệt trung quản, túc tam lý, nội quan để hỗ trợ tiêu hóa, giáng nghịch.
-
Tập hít thở sâu, thở bụng nhẹ 10 phút mỗi ngày để điều khí.
Cô bác anh chị lưu ý khi điều trị
-
Nếu ợ chua kèm đau rát ngực, sụt cân nhanh, nôn ra máu → cần nội soi, phối hợp Tây y để loại trừ biến chứng.
-
Không nên dùng thuốc dạ dày Tây y kéo dài tùy tiện, vì có thể gây lệ thuộc hoặc tác dụng phụ.
-
Đông y điều trị cần kiên trì và đúng thể, có thể chậm nhưng cho kết quả vững bền, ít tái phát.
-
Trẻ nhỏ, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai cần được kê toa riêng, phù hợp thể trạng.
Cô bác anh chị thân mến,
Ợ hơi, ợ chua tuy chỉ là triệu chứng, nhưng lại là “lời cảnh báo” từ bên trong rằng hệ tiêu hóa đang rối loạn, khí huyết chưa điều hòa, tâm – can – tỳ – vị chưa hài hòa. Muốn điều trị tận gốc, không chỉ là dùng thuốc cho “hết ợ”, mà phải phục hồi tỳ vị, điều can khí, thanh nhiệt, dưỡng âm, giáng nghịch, kết hợp ăn ngủ đúng giờ, sống nhẹ nhàng, thở sâu – thì khí mới thuận, tiêu hóa mới êm.
Tôi mong rằng, nếu cô bác anh chị đang băn khoăn vì những cơn ợ dai dẳng, hãy để Đông y giúp ta “giải tỏa áp lực” trong bụng, từ từ xây lại nền tảng khoẻ mạnh. Và nếu cần lộ trình rõ ràng, tôi sẵn sàng hỗ trợ bằng một bài thuốc phù hợp riêng cho thể trạng từng người.
Chúc cô bác anh chị tiêu hóa nhẹ nhàng, bụng êm, lòng an mỗi ngày!
TTƯT, Bác sĩ Lê Phương
