Nghiên cứu các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị bệnh Viêm da cơ địa

Với mong muốn mang lại một giải pháp điều trị bệnh viêm da cơ địa bằng YHCT an toàn, hiệu quả, phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay, Trung tâm Da liễu Đông y Việt Nam – đơn vị trực thuộc Nhất Nam Y Viện đã cùng Viện y dược cổ truyền dân tộc thực hiện đề tài : “Nghiên cứu & phục dựng tinh hoa y học cổ truyền triều Nguyễn trong xử lý bệnh Viêm da”. Sau nhiều năm thực hiện, cùng sự nỗ lực cố gắng của các bác sĩ, chuyên gia về YHCT, đề tài đã đạt được những kết quả cụ thể, góp phần  giúp hàng ngàn người thoát khỏi tình trạng ngứa ngáy, khó chịu do mẩn ngứa, phát ban. 

1. Đơn vị nghiên cứu

Đơn vị nghiên cứu bao gồm:

• Trung tâm Da Liễu Đông Y Việt Nam: Là đơn vị trực thuộc Nhất Nam Y Viện – Tiên phong trong việc nghiên cứu và cung cấp các giải pháp chăm sóc sức khỏe, điều trị bệnh bằng Y học cổ truyền từ Thái Y Viện triều Nguyễn. 
• Viện y dược cổ truyền dân tộc: Là đơn vị bảo tồn và phát huy tinh hoa y học cổ truyền dân tộc, đóng góp vào sự phát triển chung của công tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng. 

Cả hai đơn vị đều quy tụ đội ngũ chuyên gia bác sĩ giỏi, có trình độ chuyên môn cao về y học cổ truyền. Riêng đầu bệnh viêm da nói chung và viêm da cơ địa nói riêng có Thầy thuốc ưu tú, Bác sĩ Lê Phương, Giám đốc Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam (Đơn vị trực thuộc Nhất Nam Y Viện) phụ trách chủ nhiệm đề tài nghiên cứu, kết hợp với Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Vân Anh, chuyên gia cố vấn của Nhất Nam Y Viện và các bác sĩ của Viện Y dược cổ truyền dân tộc cùng nhau nghiên cứu về các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị bệnh viêm da cơ địa. 

2. Đề tài

Tên đề tài nghiên cứu: Nghiên cứu & phục dựng tinh hoa y học cổ truyền triều Nguyễn trong xử lý bệnh Viêm da 

Đề tài nghiên cứu xoay quanh việc nghiên cứu các tài liệu y lý cổ, bài thuốc y học cổ truyền từ Thái Y Viện triều Nguyễn trong điều trị các bệnh về viêm da như phát ban, nổi mề đay, viêm da cơ địa, viêm da dị ứng,… Từ đó cải tiến phục dựng bài thuốc, xây dựng giải pháp điều trị bệnh viêm da cơ địa sao cho phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. 

3. Lý do chọn đề tài

Viêm da là một bệnh phổ biến thường gặp trên da với các triệu chứng mẩn ngứa, mẩn đỏ, phát ban, nổi mụn nước,… Viêm da được chia thành nhiều nhóm khác nhau như viêm da cơ địa, viêm da tiếp xúc, viêm da dị ứng, tổ đỉa, á sừng, vảy nến,… Đây đều là những bệnh viêm da mà Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam đang hướng đến trong công tác nghiên cứu và xây dựng phương pháp điều trị phù hợp. 

Riêng với viêm da cơ địa với các triệu chứng điển hình là nổi mẩn ngứa và phát ban. Bệnh có thể gặp ở mọi đối tượng, lứa tuổi và liên quan đến tính di truyền. Bệnh khiến da tổn thương dai dẳng, nếu không được điều trị đúng cách lâu dần sẽ ảnh hưởng đến thẩm mỹ, khiến người bệnh mất tự tin, trầm cảm, mất ngủ, chất lượng cuộc sống suy giảm. 

Mặc dù hiện nay đã có nhiều phương pháp cách điều trị khác nhau như sử dụng thuốc uống, thuốc bôi ngoài da,… Tuy nhiên, bệnh chỉ được kiểm soát tạm thời, tỷ lệ bệnh tái phát vẫn rất cao, chưa kể các cách điều trị này còn tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ đáng lo ngại như bào mòn da, teo da, giãn mạch, nổi mụn, phát ban dạng mụn trứng cá….

Nhận thấy các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị bệnh viêm da cơ địa đem lại nhiều hiệu quả tích cực trong việc đẩy lùi triệu chứng bệnh, xử lý bệnh từ căn nguyên, ngăn ngừa bệnh tái phát. 

Đặc biệt, trong kho tàng y lý của Thái Y Viện triều Nguyễn mà Nhất Nam Y Viện nghiên cứu, cũng có rất nhiều bài thuốc sử dụng trong điều trị các bệnh ngoài da cho hiệu quả rất tốt. Trong quá trình nghiên cứu các tài liệu y lý, bác sĩ Lê Phương tìm thấy các bài thuốc đặc trị viêm da cho vua Gia Long, được ghi chép trong cuốn Ngự dược nhật ký – Châu bản triều Nguyễn như: bài thuốc Lý trung thang gia vị, Phu dược phương,… 

Chính điều này đã tạo động lực cho đội ngũ chuyên gia bác sĩ Trung tâm da Liễu Đông Y Việt Nam phối hợp cùng với các bác sĩ của Viện y dược cổ truyền dân tộc quyết định thực hiện đề tài: “Nghiên cứu & phục dựng tinh hoa y học cổ truyền triều Nguyễn trong xử lý bệnh Viêm da”.

4. Tổng quan đề tài nghiên cứu bệnh viêm da cơ địa

Quan điểm y học cổ truyền đối với bệnh viêm da cơ địa

Theo YHCT, viêm da cơ địa hay còn có tên gọi dân gian là Chàm, thuộc chứng phong chẩn, thấp chẩn. Bệnh khởi phát chủ yếu do phong – thấp – nhiệt gây nên, cụ thể chính là các yếu tố bên trong cơ thể. 

Khi hệ miễn dịch, sức đề kháng của cơ thể suy giảm kết hợp chức năng thải độc của gan, thận kém, làn da dễ bị phong, thấp, nhiệt cảm phải. Lâu dần chúng tích tụ trong cơ thể biểu hiện nên các triệu chứng ngứa ngáy dữ dội, nổi mụn nước, da khô, bong tróc, nứt nẻ,…

Dựa vào nguyên nhân gây bệnh này, Đông y tuân thủ nguyên tắc điều trị khu phong, thanh nhiệt, hóa thấp nhằm loại trừ tà độc gây bệnh. Đồng thời chú trọng bồi bổ gan thận, bồi bổ khí huyết tăng cường chức năng thải độc, giúp hệ miễn dịch khỏe mạnh, hỗ trợ bảo vệ da. 

Trong đó, nguyên tắc điều trị được phân thành 2 trường hợp bệnh cơ bản của viêm da cơ địa:

• Đối với viêm da cơ địa cấp tính: Nguyên nhân là do phong kết hợp với thấp và nhiệt nên ứng dụng nguyên tắc khu phong, thanh nhiệt/ hóa thấp, lương huyết, giải độc để điều trị bệnh.
• Đối với viêm da cơ địa mãn tính: Nguyên nhân là do phong và huyết táo gây nên, vì vậy cần ứng dụng nguyên tắc điều trị khu phong, dưỡng huyết nhuận tạo. 

Các bài thuốc điều trị viêm da cơ địa trong y học cổ truyền sẽ hướng đến công dụng giải độc cơ thể, bổ huyết, dưỡng huyết, cung cấp đầy đủ dưỡng chất, độ ẩm cho da. Song song với việc điều triệu chứng, bài thuốc tập trung tăng cường chức năng gan thận, nâng cao chính khí và sức đề kháng giúp hệ miễn dịch khỏe mạnh, cơ địa nhờ đó mà ổn định, ngăn ngừa bệnh tái phát. 

Mục tiêu điều trị bệnh viêm da cơ địa 

Để thực hiện nghiên cứu hoàn thiện đề tài, các bác sĩ của Trung tâm Da Liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y dược cổ truyền dân tộc cũng đã đề ra mục tiêu chung nhằm mang đến một giải pháp điều trị bệnh viêm da cơ địa an toàn, hiệu quả. Bao gồm:

• Nghiên cứu và hoàn thiện giải pháp điều trị bệnh viêm da cơ địa
• Nghiên cứu, chắt lọc, kiểm định thành phần thảo dược an toàn, chất lượng.
• Nghiên cứu liều lượng thảo dược phối ngũ trong bài thuốc. 
• Nghiên cứu, nâng cao hiệu quả điều trị bệnh từ cấp tính đến mãn tính
• Xây dựng bài thuốc chữa bệnh toàn diện từ triệu chứng, căn nguyên và ngăn ngừa tái phát. 
• Nghiên cứu, cải tiến các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị viêm da cơ địa sao cho phù hợp với thể trạng, cơ địa người Việt hiện nay. 

5. Đối tượng nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị bệnh viêm da cơ địa, các bác sĩ của cả hai đơn vị đã chắt lọc ra các bài thuốc cổ phương, bài thuốc của Thái Y Viện. 

Các bài thuốc của ngự y triều Nguyễn

Bài thuốc Phu dược phương 

Đây là bài thuốc dùng để bôi ngoài da trị mẩn ngứa do ngự y Nguyễn Ngọc Thiện dâng lên vua. 

• Thành phần: Bạch chỉ, Thạch cao, Bạch Phàn, Chương Não,…
• Công dụng: Hỗ trợ giảm ngứa, giúp da mềm mịn, thư giãn

Bài thuốc Bổ Trung Ích Khí

• Thành phần: Sa sâm, Bạch truật, Bào khương, Chích thảo, Phục linh, Hoắc hương, Sa nhân, Sinh khương
• Công dụng: Thăng đề dương khí, làm cho trung khí mạnh lên nhờ đó mà các yếu tố tà khí được đẩy lùi, bệnh cũng nhờ đó mà thuyên giảm. 

Bài thuốc Lý trung gia vị

• Thành phần: Sa sâm, Bạch truật, bào khương, Chích thảo, Hài sơn, Hoàng kỳ, Ngũ vị, Phục linh, A giao, Trắc bá diệp
• Công dụng: Bồi bổ sức khỏe,  thanh nhiệt, lương huyết, dưỡng tâm an thần, nâng cao chức năng lục phủ ngũ tạng.

Bài thuốc Thọ Tỳ tiên

• Thành phần: Sa sâm, Bạch truật, Đương quy, Hoài Sơn, Chích thảo, Toan táo, Viễn chí, Bào khương, Liên nhục, Hoàng kỳ.
• Công dụng: Ích tinh huyết, kiện tỳ khí, nâng cao thể chất, cân bằng âm dương trong cơ thể, tăng cường sức khỏe. 

Bài thuốc Bát vị thang

• Thành phần: Thục địa, Hoài sơn, Liên nhục, Phục linh, Trạch tả, Nhục quế, Phụ tử, Sa sâm, Bạch truật, Ngũ vị.
• Công dụng: Giúp tạng thận – “rễ của sự sống” khỏe mạnh, khi thận khỏe mạnh, hệ thống bài tiết mới diễn ra thuận lợi.

Bài thuốc Thận khí thang

• Thành phần: Thục địa, Hoài sơn, Sơn thù nhục, Phục linh, Trạch tả, Phụ tử, Nhục quế, Xa tiền tử, Ngưu tất, Ngũ vị.
• Công dụng: Bồi bổ tâm, tỳ thận hư tổn hoặc suy yếu do chứng hư, ôn bổ dương khí, làm ôn ấm tạng phủ, tiêu trừ tà khí , nâng cao sức đề kháng và hệ miễn dịch cho cơ thể. 

Bài thuốc Lục vị hồi dương ẩm

• Thành phần: Kỳ sâm, Thục địa, Hoài sơn, Phụ tử, Bào khương, Chích thảo, Ngũ vị, Nhục quế.
• Công dụng: Tăng cường sức khỏe, chống suy nhược cơ thể, ích khí, hồi dương, dưỡng huyết, bình ổn các chức năng cơ quan tạng phủ. 

Các bài thuốc cổ phương trị viêm da

Bài thuốc Tiêu phong tán

• Thành phần: Đương quy, Sinh địa, Phòng phong, Thuyền thoái, Tri mẫu, Khổ sâm, Hồ ma nhân, Kinh giới, Thương truật, Ngưu bàng tử, Thạch cao, Cam thảo, Mộc thông.
• Công dụng: Khu phong, Thanh nhiệt, Trừ thấp

Long đởm tả can thang

• Thành phần: Long đởm thảo, Chi tử, Hoàng cầm, Sài hồ, Sinh địa hoàng, Trạch tả, Đương quy, Xa tiền tử, Mộc thông, Cam thảo.
• Công dụng: Sơ phong, Thanh nhiệt, Trừ thấp

Thanh nhiệt lợi thấp thang

• Thành phần: Long đởm thảo, Hoàng cầm, Sinh địa, Đại thanh diệp, Xa tiền thảo, Sinh thạch cao, Lục nhất tán.
• Công dụng: Thanh nhiệt hóa thấp

Thanh nhiệt hóa thấp thang

• Thành phần: Hoàng cầm, Hoàng bá, Bạch tiểu bì, Phục linh bì, Hoạt thạch, Khổ sâm, Sinh địa, Kim ngân hoa, Đạm trúc diệp.
• Công dụng: Thanh nhiệt hóa thấp 

Vị linh thang

• Thành phần: Hậu phác, Trần bì, Phục linh, Nhân trần, Trạch tả, Trư linh, Bạch tiểu bì.
• Công dụng: Thanh nhiệt hóa thấp

Tiêu phong đạo xích thang

• Thành phần: Ngưu bàng tử, Bạc hà, Mộc thông, Hoàng liên, Sa tiền, Khổ sâm, Sinh địa, Bạch tiểu bì, Hoàng bá, Phục linh, Thương truật.
• Công dụng: Thanh nhiệt hóa thấp 

Tứ vật tiêu phong ẩm

• Thành phần: Thục địa, Sinh địa, Đương quy, Bạch thược, Khổ sâm, Thuyền thoái, Thương truật, Kinh giới, Phòng phong, Bạch tiểu bì.
• Công dụng: Khu phong, dưỡng huyết, nhuận táo

Phong thanh nhiệt ẩm

• Thành phần: Kinh giới, Phòng phong, Thuyền thoái, Cúc hoa, Sinh địa, Kim ngân, Tạo giác thích, Khổ sâm
• Công dụng: Khu phong thanh nhiệt 

Có thể thấy, các thảo dược có trong các bài thuốc cổ phương, bài thuốc của Thái Y Viện triều Nguyễn đều bao gồm các nhóm thảo dược thanh nhiệt giải độc, chống viêm, bổ khí, bổ huyết, dưỡng tâm an thần,…

Đánh giá chung về hiệu quả của các bài thuốc nêu trên, Bác sĩ Lê Phương chia sẻ: 

“Trong quá trình nghiên cứu, sưu tầm các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị bệnh viêm da cơ địa, chúng tôi nhận thấy hiệu quả chung của các bài thuốc này đều hướng đến tác dụng làm lành các thương tổn do viêm da gây ra, phục hồi da, thanh nhiệt giải độc, chống viêm nhiễm, bồi bổ tăng cường sức khỏe, nâng cao sức đề kháng và hệ miễn dịch cho cơ thể ngăn ngừa bệnh tái phát. 

Tuy nhiên, mỗi bài thuốc chỉ mới giải quyết một khía cạnh nhất định trong việc điều trị bệnh viêm da cơ địa, vì vậy bệnh vẫn có nguy cơ tái phát cao. Chưa kể đây là các bài thuốc đã được nghiên cứu từ lâu nên không còn phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. Đó cũng là lý do, chúng tôi cần nghiên cứu, cải tiến các bài thuốc này để xây dựng nên một giải pháp điều trị bệnh viêm da an toàn, hiệu quả bền vững”.

6. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị bệnh viêm da cơ địa bao gồm:

• Nghiên cứu các bài thuốc cổ phương: Phân tích đánh giá thành phần liều lượng thảo dược bài thuốc, tính ứng dụng, tính hiệu quả, khả năng thuốc đáp ứng được trong việc điều trị bệnh. 
• Nghiên cứu các bài thuốc viêm da trong tư liệu của Thái y viện triều Nguyễn: Phân tích đánh giá phương thức nguyên tắc phối ngũ thảo dược, thành phần liều lượng, quy cách bào chế, tính ứng dụng, tính hiệu quả, khả năng thuốc đáp ứng được trong điều trị bệnh. 
• Nghiên cứu phân tích dược tính của thảo dược: Thảo dược sau khi được chắt lọc phân loại theo từng nhóm, tương ứng với từng công dụng nhất định sẽ được đem đi phân tích thành phần dược tính, kiểm nghiệm các hoạt tính hóa, sinh của thảo dược. 
• Nghiên cứu đặc điểm cơ địa của người bệnh: Phân tích đặc điểm cơ địa thể trạng người Việt hiện nay, đánh giá khả năng cơ thể hấp thu thuốc phát huy hiệu quả điều trị tối ưu nhất. 
• Phối hợp dược liệu trong bài thuốc, nghiên cứu độc tính cấp diễn bán trường diễn của thảo dược để ra công thức phối chế phù hợp: Xây dựng tỷ lệ liều lượng phối ngũ thảo dược trong bài thuốc, phân tích đánh giá chất lượng thành phần của bài thuốc, đảm bảo an toàn lành tính không gây tác dụng phụ. 
• Thử nghiệm trong điều trị: Thử nghiệm lâm sàng, cận lâm sàng về tính hiệu quả của bài thuốc sau khi người bệnh sử dụng. 

7. Phân tích kết quả và bàn luận

Kết quả nghiên cứu cho thấy:

• Thành phần liều lượng thảo dược có trong bài thuốc cổ phương có hiệu quả trong việc cải thiện các triệu chứng bệnh viêm da. Tuy nhiên tính ứng dụng hiệu quả chưa cao do thuốc không còn phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. 
• Đánh giá cao nguyên tắc phối ngũ thảo dược của các bài thuốc điều trị viêm da từ Thái y Viện triều Nguyễn. Thuốc phát huy tác dụng điều trị bệnh chuyên sâu, đi theo hướng điều trị từ gốc đến ngọn, an toàn cho người sử dụng. Tuy nhiên các bài thuốc này không thực sự phát huy tối đa công dụng do không còn phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. 
• Thảo dược đảm bảo dược tính an toàn, chất lượng, không gây tác dụng phụ, có thể sử dụng kết hợp với nhau, tuy nhiên cần tuân theo nguyên tắc trong điều trị bệnh viêm da bằng y học cổ truyền. 
• Cơ địa thể trạng người Việt hiện nay có nhiều thay đổi từ tâm sinh lý, sức khỏe và thể chất, đồng thời chịu nhiều ảnh hưởng từ các yếu tố khác nhau như môi trường sống, mối quan hệ, chế độ dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt hàng ngày,…
• Bài thuốc điều trị bệnh viêm da cơ địa được các bác sĩ Trung tâm Da Liễu Đông Y Việt Nam  và Viện Y Dược cổ truyền dân tộc nghiên cứu, cải tiến phát huy hiệu quả gấp 10 lần so với các bài thuốc cổ phương, bài thuốc chữa viêm da từ Thái Y Viện triều Nguyễn, phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt ngày nay, đẩy lùi triệu chứng bệnh, hạn chế bệnh tái phát.

Bàn luận về hiệu quả bài thuốc điều trị viêm da cơ địa:

Đối với trường hợp người bệnh sau khi sử dụng bài thuốc điều trị viêm da cơ địa do Trung tâm Da Liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y Dược cổ truyền dân tộc nghiên cứu, cụ thể là bài thuốc Nhất Nam An Bì Thang đã có những phản hồi tích cực. Trong đó:

• Thuốc đáp ứng tốt trên cơ địa thể trạng người Việt, phù hợp với nhiều đối tượng người bệnh từ người già, người trẻ, phụ nữ có thai, phụ nữ sau sinh,… Với điều kiện người bệnh tuân thủ phác đồ điều trị tương ứng mà bác sĩ nêu ra. 
• Ví dụ: 
  • Với phụ nữ có thai sẽ chỉ sử dụng thuốc được bào chế dưới dạng bôi ngoài da ngay 3 tháng đầu và 3 tháng cuối của thai kỳ. Còn 3 tháng giữa cần sử dụng thuốc uống bình thường. 
  • Với phụ nữ sau sinh từ 1 – 6 tháng sẽ sử dụng thuốc thảo dược được bào chế dưới dạng bôi  và sau 6 tháng sử dụng thuốc uống bình thường.
  • Riêng với trẻ em không dùng cho trẻ nhỏ dưới 2 tuổi. 
• Hiệu quả điều trị sau khi sử dụng thuốc Nhất Nam An Bì Thang diễn ra như sau: Từ 1 – 3 ngày các vết mẩn đỏ, sẩn ngứa bắt đầu mờ dần. Từ 3 – 7 ngày các triệu chứng khó chịu do bệnh viêm da gây ra giảm dần và mất hẳn. Sau 15 ngày cơ thể người bệnh cảm thấy khỏe hơn, ăn ngon ngủ yên. Sau 30 ngày sức khỏe ngày càng ổn định, bệnh không có các triệu chứng tái phát. 
• Riêng với các trường hợp bệnh viêm da cơ địa nặng hơn, thời gian điều trị có thể kéo dài từ 2 – 3 tháng. 
• Người bệnh sau khi sử dụng thuốc không gặp các triệu chứng bất thường, không gặp các tác dụng phụ như đau đầu, mệt mỏi, chán ăn,….

Khi nói về ưu điểm của bài thuốc Nhất Nam An Bì Thang, đa phần các đối tượng nghiên cứu đều đồng tình với tỷ lệ hợp thuốc lên đến 85%. Theo nghiên cứu của bác sĩ Lê Phương và các cộng sự cho thấy tỷ lệ thuốc đáp ứng được cơ địa thể trạng người Việt là 87%.

Ngoài ra, đề cập về thành phần thảo dược, đều là dược liệu sạch, chất lượng do chính Nhất Nam Y Viện trồng và phát triển theo công nghệ sinh học, đảm bảo an toàn, chất lượng, giữ trọn dược tính, không gây tác dụng phụ cho người sử dụng chiếm tỷ lệ 100%. 

Về nhược điểm của thuốc, các bác sĩ cho biết “Mặc dù đem lại hiệu quả cao gấp 10 lần so với các bài thuốc cổ phương, bài thuốc chữa viêm da cơ địa từ Thái Y Viện triều Nguyễn. Tuy nhiên hiệu quả vẫn chậm hơn so với mong muốn. Nhưng bù lại tỷ lệ bệnh tái phát thấp hơn so với các phương pháp điều trị khác”.

Nghiên cứu cũng cho thấy có 95% đối tượng sau khi sử dụng thuốc Nhất Nam An Bì Thang hài lòng với hiệu quả điều trị và 5% cho rằng không có hiệu quả. 

8. Kết luận

Có thể thấy việc nghiên cứu các bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị bệnh viêm da cơ địa đã mang lại những kết quả tích cực. Các bác sĩ Trung tâm Da Liễu Đông Y Việt Nam  và Viện Y Dược cổ truyền dân tộc đã nghiên cứu và phục dựng thành công bài thuốc Nhất Nam An Bì Thang. Đây được xem là thành quả xứng đáng cho đề tài mà các bác sĩ thực hiện: “Nghiên cứu & phục dựng tinh hoa y học cổ truyền triều Nguyễn trong xử lý bệnh Viêm da.”