Nghiên cứu các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái y viện triều Nguyễn

Các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn từ xưa đến nay đều được biết đến là các bài thuốc quý, có giá trị. Các bài thuốc này do đích thân các ngự y trong Thái Y Viện nghiên cứu bào chế riêng để điều trị bệnh về da cho vua Gia Long. Tất cả hầu hết được ghi chép cẩn thận trong cuốn Ngự dược nhật ký – Châu bản triều Nguyễn.

Nhận thấy bệnh về da đang là một trong những bệnh phổ biến cần tìm ra giải pháp điều trị ưu việt, đội ngũ chuyên gia bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam kết hợp với Viện Y dược cổ truyền dân tộc đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn”.  

1. Đơn vị nghiên cứu

Đơn vị nghiên cứu đề tài này bao gồm:

• Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam – đơn vị trực thuộc Nhất Nam Y Viện: Là đơn vị cung cấp dịch vụ khám, điều trị và chăm sóc da bằng thảo dược tự nhiên. Đặc biệt đơn vị cũng đảm nhiệm sứ mệnh nghiên cứu, xây dựng giải pháp điều trị các bệnh da liễu bằng y học cổ truyền. 
• Viện Y dược cổ truyền dân tộc: Đơn vị nghiên cứu khoa học, giữ gìn bảo tồn và phát huy những giá trị tinh hoa y học của dân tộc.

Cả hai đơn vị đều quy tụ đông đảo đội ngũ chuyên gia bác sĩ giỏi về Y học cổ truyền. Chủ nhiệm đề tài lần này là Thầy thuốc ưu tú, Bác sĩ Lê Phương, Phó Giám đốc chuyên môn Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam cùng với các cộng sự của mình, kết hợp các bác sĩ của Viện Y dược cổ truyền dân tộc, có thể kể đến như Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Vân Anh. 

2. Đề tài

Tên đề tài nghiên cứu: “Nghiên cứu và phục dựng tinh hoa y học cổ truyền triều Nguyễn trong điều trị bệnh về da”.

Đề tài tập trung nghiên cứu, chắt lọc tinh hoa từ các phương thuốc điều trị các bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn với mục đích nghiên cứu, xây dựng giải pháp điều trị các bệnh về da như viêm da cơ địa, viêm da dị ứng, viêm da tiếp xúc, á sừng, tổ đỉa, vảy nến,…bằng y học cổ truyền đáp ứng với cơ địa thể trạng người bệnh hiện nay. 

3. Lý do chọn đề tài

Nhắc đến các bệnh về da không thể không kể đến các dạng bệnh như viêm da cơ địa, viêm da dị ứng, viêm da tiếp xúc, vảy nến, tổ đỉa, á sừng,… Điểm chung của các bệnh này là gây ra các triệu chứng ngứa, phát ban, cảm giác châm chích hoặc như kiến lửa đốt, da khô, nổi mụn nước,… ảnh hưởng nhiều đến chất lượng sống của người bệnh. 

Mặc dù hiện này có nhiều phương pháp điều trị như sử dụng các loại thuốc kháng Histamin, thuốc giảm đau, thuốc chống viêm, thuốc kháng sinh, thuốc mỡ ngoài da,… Tuy nhiên các phương pháp này chỉ giải quyết tạm thời các triệu chứng, không xử lý tận gốc căn nguyên gây bệnh khiến bệnh dễ tái phát nhiều lần. Chưa kể các loại thuốc này cũng tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ như dị ứng, khô da, gây ngứa rát, rạn da, giảm sắc tố trên da, viêm nang lông, giãn mao mạch xuất huyết,…

Không giống như các thuốc Tây y, các bài thuốc Đông Y không chỉ xử lý triệu chứng bệnh về da mà còn tác động toàn diện đến căn nguyên gây bệnh, đem lại hiệu quả bền vững. Mặt khác thành phần của các bài thuốc đều chắt lọc thảo dược tự nhiên nên rất ít gây kích ứng, độ an toàn cao, không gây tác dụng phụ. 

Nhận thấy các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn có nhiều giá trị có thể giúp các bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y dược cổ truyền dân tộc nghiên cứu, cải tiến giải pháp điều trị các bệnh về da. Đặc biệt đây là những bài thuốc được ghi chép cẩn thận trong cuốn Ngự dược nhật ký – Châu bản triều Nguyễn, do chính các ngự y của Thái Y Viện triều Nguyễn nghiên cứu bào chế riêng dâng lên vua. 

Hơn hết, cả 2 đơn vị cùng chung sứ mệnh nghiên cứu phục dựng tinh hoa y học dân tộc, điều này càng tạo động lực cho các bác sĩ quyết định cùng nhau thực hiện đề tài: “Nghiên cứu và phục dựng tinh hoa y học cổ truyền triều Nguyễn trong điều trị bệnh về da”. 

4. Tổng quan đề tài nghiên cứu

4.1 Quan điểm y học cổ truyền trong điều trị bệnh về da

Theo Đông Y, bệnh ngoài da xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như bị nhiễm độc do côn trùng cắn, bị ngoại tà xâm nhập vào cơ thể cụ thể là các yếu tố như phong, hàn, thử, thấp, táo, hỏa. Tuy nhiên xét về gốc vấn đề gây ra các bệnh về da là do khí huyết, can thận bất ổn, âm dương tạng phủ mất cân bằng. 

Tựu chung nguyên nhân gây nên bệnh về da gồm:

• Các tác nhân bên ngoài
  • Phong: Khi cơ thể yếu, chức năng sức đề kháng và hệ miễn dịch yếu kém sẽ tạo cơ hội cho phong tà xâm nhập khiến cho dinh vệ, hàng rào bảo vệ da mất điều hòa, bệnh vì thế ngày càng tiến triển theo hướng xấu biểu hiện nên các triệu chứng như nổi mề đay, phát ban, ngứa, ban đỏ,…
  • Thấp: Với những người sống trong môi trường nhiệt độ ẩm thấp rất dễ sinh bệnh về da, triệu chứng điển hình là các bọng nước gây ngứa lở. 
  • Nhiệt: Nhiệt thuộc dương tà tức là khí nóng bên ngoài tác động vào cơ thể hoặc do chính các tạng phủ tiết nhiệt ra bên ngoài khiến da biểu hiện các triệu chứng như sưng nóng đỏ, ngứa rát.
  • Trùng: Côn trùng cắn trên da, độc tố của côn trùng đi vào da gây sưng đau, ngứa, nóng hoặc da bị dị ứng khiến người bệnh vô cùng khó chịu.
  • Độc: Cổ nhân có câu bệnh từ miệng mà vào, tức là những đồ ăn thức uống mà mình ăn vào đều có thể gây các bệnh ngoài da. Triệu chứng điển hình là da sưng nóng đỏ, đau, ngứa, phát ban, nổi mụn nước. 
• Các tác nhân từ bên trong:
  • Huyết ứ: Theo YHCT, khi khí huyết không lưu thông, bị ứ trệ lâu ngày sẽ gây ra các bệnh ngoài da như nổi các nổi các nốt đỏ thắm, sắc da vùng bệnh đỏ tối hoặc xanh tía,…
  • Huyết ứ phong táo: Khi mắc các bệnh lý lâu ngày cũng khiến cho huyết không đủ để nuôi dưỡng da. Đặc điểm của bệnh thường kéo dài, da khô, dày lên nứt nẻ, tróc vảy.
  • Can Thận bất túc: Bệnh ngoài da phát sinh là do can và thận không đủ sức điều hòa cơ thể. Triệu chứng điển hình là móng khô, dễ gãy, da hình thành mụn cóc, mụn cơm, mụn huyết,…

Ngoài ra, các yếu tố như trạng thái tinh thần, chế độ ăn uống hàng ngày, nghề nghiệp,… cũng có sự liên quan mật thiết đến các bệnh về da. 

Theo đó, nguyên tắc điều trị các bệnh về da sẽ hướng đến điều trị triệu chứng, xử lý căn nguyên gây bệnh, tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch cho cơ thể nhằm ngăn ngừa bệnh tái phát. 

4.2 Mục tiêu nghiên cứu điều trị bệnh về da

Với mong muốn nghiên cứu, xây dựng giải pháp điều trị bệnh về da an toàn hữu hiệu phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay, các bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam kết hợp với Viện Y dược cổ truyền dân tộc đã đặt ra các mục tiêu cần đạt trong và sau quá trình nghiên cứu gồm: 

• Nghiên cứu các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn 
• Nghiên cứu chắt lọc thành phần thảo dược chứa các hoạt chất có tác dụng tích cực trên cơ thể người từ đó giúp điều trị bệnh về da.
• Nghiên cứu, phục dựng bài thuốc điều trị bệnh về an toàn, hiệu quả hơn so với giải pháp hiện tại
• Tìm ra cơ chế điều trị toàn diện, liều lượng thành phần cần phối ngũ trong bài thuốc, tìm ra liều thuốc tốt nhất. 
• Nghiên cứu và xây dựng phác đồ điều trị bệnh về da có thể điều chỉnh liều lượng thành phần bài thuốc bám sát vào từng cơ địa thể trạng của người bệnh, giúp bài thuốc phát huy tối đa hiệu quả điều trị.
• Nghiên cứu, phân tích đánh giá bài thuốc đáp ứng như thế nào với cơ địa, thể trạng, mức độ bệnh về da của mỗi người. 

5. Đối tượng nghiên cứu

5.1 Các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn

Bài thuốc Phu dược phương 

Phu dược phong là một trong những bài thuốc được ghi chép trong cuốn Ngự dược Nhật Ký – Châu bản triều Nguyễn, do chính ngự y Nguyễn Ngọc Thiện nghiên cứu bào chế riêng cho vua dùng để điều trị bệnh về da. 

• Thành phần: Chương Não, Thạch cao, Bạch chỉ, Bạch Phàn, …
• Công dụng: Điều trị các bệnh về da, chủ trị triệu chứng da mẩn ngứa, dị ứng, làm sạch da, giúp da thư giãn,…

Bài thuốc Bổ Trung Ích Khí

• Thành phần: Sinh khương, Hoắc hương, Bạch truật, Bào khương, Sa sâm, Chích thảo, Phục linh, Sa nhân.
• Công dụng: Thăng dương ích khí, đẩy lùi tà khí ra khỏi cơ thể, có tác dụng trị chứng suy nhược cơ thể, xử lý căn nguyên gây bệnh. 

Bài thuốc Lý trung gia vị

• Thành phần: Hoàng kỳ, Trắc bá diệp, Sa sâm, Ngũ vị, Chích thảo, Phục linh, A giao, Bạch truật, bào khương, Hài sơn.
• Công dụng: Điều hòa cơ thể, tăng cường nuôi dưỡng tạng phủ, nâng cao sức đề kháng và hệ miễn dịch, dưỡng tâm an thần. 

Bài thuốc Thọ Tỳ tiên

• Thành phần: Hoài Sơn, Chích thảo, Sa sâm, Bạch truật, Đương quy, Toan táo, Viễn chí, Liên nhục, Hoàng kỳ, Bào khương,.
• Công dụng: Điều hòa khí huyết ổn định, cân bằng âm dương, nâng cao sức khỏe, tăng cường công năng của các tạng phủ. 

Bài thuốc Bát vị thang

• Thành phần: Bạch truật, Ngũ vị, Phục linh, Nhục quế, Thục địa, Hoài sơn, Liên nhục, Phụ tử, Sa sâm, Trạch tả.
• Công dụng: Nuôi dưỡng và hỗ trợ công năng tạng thận, giải trừ độc tố khỏi cơ thể, phát huy hệ thống bài tiết, đẩy lùi triệu chứng bệnh. 

Bài thuốc Thận khí thang

• Thành phần: Ngưu tất, Ngũ vị, Phục linh, Trạch tả, Phụ tử, Hoài sơn, Sơn thù nhục, Nhục quế, Thục địa, Xa tiền tử.
• Công dụng: Ôn bổ dương khí, nuôi dưỡng tâm, tỳ, thận bị hư tổn, tăng cường công năng tạng phủ, nâng cao sức đề kháng cho cơ thể ngăn ngừa tà khí xâm nhập.  

Bài thuốc Lục vị hồi dương ẩm

• Thành phần: Phụ tử, Nhục quế, Kỳ sâm, Bào khương, Hoài Sơn, Chích thảo, Ngũ vị, Thục địa.
• Công dụng: Tăng cường chính khí, nuôi dưỡng và tăng cường công năng tạng phủ, hỗ trợ chống suy nhược cơ thể, nâng cao sức khỏe toàn diện. 

5.2 Các bài thuốc cổ phương: 

Bài thuốc Tiêu phong tán

• Thành phần: Tri mẫu, Cam thảo, Mộc thông, Đương quy, Khổ sâm, Hồ ma nhân, Thạch cao, Kinh giới, Thương truật, Ngưu bàng tử, Thuyền thoái, Sinh địa, Phòng phong..
• Công dụng: Giải độc, Trừ thấp, Khu phong, Thanh nhiệt.

Long đởm tả can thang

• Thành phần: Sinh địa hoàng, Trạch tả, Cam thảo, Long đởm thảo, Chi tử, Xa tiền tử, Mộc thông, Đương quy, Hoàng cầm, Sài hồ.
• Công dụng: Đẩy lùi triệu chứng mẩn ngứa, khô da, hỗ trợ làm lành các thương tổn trên da. 

Thanh nhiệt lợi thấp thang

• Thành phần: Sinh thạch cao, Lục nhất tán, Long đởm thảo, Sinh địa, Đại thanh diệp, Xa tiền thảo, Hoàng cầm.
• Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch  tạo nên hàng rào bảo vệ da, ngăn ngừa bệnh tái phát.  

Thanh nhiệt hóa thấp thang

• Thành phần: Phục linh bì, Hoạt thạch, Đạm trúc diệp, Hoàng cầm, Hoàng bá, Bạch tiểu bì, Khổ sâm, Sinh địa, Kim ngân hoa.
• Công dụng: Thanh nhiệt hóa thấp, thanh nhiệt giải độc, mát gan bổ thận, đẩy lùi tình trạng phát ban, mẩn ngứa, khô da. 

Vị linh thang

• Thành phần: Trần bì, Phục linh, Bạch tiểu bì, Hậu phác, Nhân trần, Trạch tả, Trư linh.
• Công dụng: Tăng cường công năng lục phủ ngũ tạng, cân bằng âm dương trong cơ thể, làm mát gan, giúp thận khỏe. 

Tiêu phong đạo xích thang

• Thành phần: Sa tiền, Khổ sâm, Sinh địa, Thương truật, Ngưu bàng tử, Bạc hà, Mộc thông, Bạch tiểu bì, Hoàng bá, Phục linh, Hoàng liên.
• Công dụng: Nâng cao chính khí, giải độc cơ thể, thanh nhiệt, làm mát gan, phục hồi làn da thương tổn. 

Tứ vật tiêu phong ẩm

• Thành phần: Kinh giới, Phòng phong, Bạch tiểu bì, Thục địa, Sinh địa, Đương quy, Bạch thược, Khổ sâm, Thuyền thoái, Thương truật.
• Công dụng: Thanh nhiệt giải độc, điều hòa chức năng tạng phủ, tăng cường dưỡng huyết, nhuận táo.

Phong thanh nhiệt ẩm

• Thành phần: Kim ngân, Tạo giác thích, Khổ sâm, Thuyền thoái, Cúc hoa, Sinh địa, Kinh giới, Phòng phong.
• Công dụng: Thanh nhiệt giải độc mẩn ngứa trên da, bình ổn công năng tạng phủ, đẩy lùi tà khí ra khỏi cơ thể.  

5.3 Các bài thuốc dân gian

Kinh phòng bại độc tán

• Thành phần: Kinh giới, Cát cánh, Độc hoạt, Phục linh, Khương hoạt, Sài hồ, Phòng phong, Xuyên khung, Cam thảo, Chỉ xác,…
• Công dụng: Tán phong trừ thấp, Thanh nhiệt giải độc,…

Thanh dinh thang

• Thành phần: Mạch đông, Hoàng liên, Sài đất, Đảng sâm, Liên kiều, Trúc diệp, Đan sâm, Ngân hoa, …
• Công dụng: Dưỡng âm dưỡng huyết, giải độc, Thanh dinh trừ thấp nhiệt, điều trị bệnh viêm da, phát ban dị ứng,… 

Tiêu độc thang

• Thành phần: Sài đất, Kim ngân dây, Bồ công anh, Thương nhĩ tử, Cam thảo dây,… 
• Công dụng: Điều trị mẩn ngứa, mụn nhọt, giúp da nhanh phục hồi, giúp người bệnh dễ chịu. 

Ráy dại hồng đơn cao

• Thành phần: Hồng đơn, Dầu trẩu, Củ ráy dại. 
• Công dụng: Phục hồi da tổn thương do viêm da.

6. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn, bác sĩ Lê Phương có chia sẻ phương pháp nghiên cứu sẽ được tiến hành với các nội dung sau:

• Nghiên cứu chuyên sâu về thành phần, công dụng, so sánh ưu nhược của các bài thuốc, chắt lọc tinh hoa y học trong việc điều trị các bệnh về da của các ngự y Thái Y Viện triều Nguyễn.
• Nghiên cứu kiểm nghiệm độc tính thành phần thảo dược, phân loại nhóm thảo dược, đánh giá mức độ cao thấp của thuốc phát huy tác dụng trên cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. 
• Nghiên cứu, kiểm nghiệm, đo lường tính hiệu quả của bài thuốc, đảm bảo không gây tác dụng phụ, an toàn lành tính cho người sử dụng.
• Nghiên cứu, phân tích xây dựng cơ chế điều trị chuyên biệt dựa trên các tài liệu bài thuốc chữa các bệnh về da.
• Cải tiến phương thuốc theo cơ chế, nguyên tắc điều trị theo giải pháp mới, tối ưu hóa hiệu quả ngay trên từng thể trạng, cơ địa, mức độ bệnh cho từng người. 
• Nghiên cứu tỷ lệ liều lượng bài thuốc bám sát với diễn tiến bệnh của từng trường hợp đối tượng người bệnh. 
• Thử nghiệm tính hiệu quả trong điều trị của bài thuốc bằng cách khoanh vùng nhóm đối tượng, đánh giá, đo lường hiệu quả mà giải pháp điều trị bệnh về da mang lại. 

7. Phân tích kết quả và bàn luận

Phân tích kết quả nghiên cứu các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn, các bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y dược cổ truyền dân tộc cho biết, các bác sĩ đã nghiên cứu thành công giải pháp điều trị bệnh về da với bài thuốc mang tên Nhất Nam An Bì Thang. 

Phân tích về kết quả nghiên cứu cho thấy: 

• Đánh giá cao hiệu quả mà các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn, nhất là nguyên tắc và cơ chế điều trị do các ngự y nghiên cứu bào chế. Tuy nhiên bài thuốc không còn phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay, cần được cải tiến. 
• Các bài thuốc mới giải quyết được một vài vấn đề bệnh về da, nên khả năng bệnh tái phát vẫn có thể xảy ra. 
• Thành phần thảo dược đảm bảo chất lượng đạt tiêu chuẩn GACP – WHO, không gây tác dụng phụ, an toàn, lành tính, do chính Nhất Nam Y Viện đầu tư trồng và phát triển theo công nghệ sinh học. 
• Cải tiến thành công nguyên tắc phối ngũ thảo dược phù hợp, tối ưu hóa hiệu quả điều trị, giúp bài thuốc bám sát vào từng thể trạng cơ địa của bệnh, rút ngắn thời gian điều trị. 

Bàn luận về hiệu quả bài thuốc

• Bài thuốc đặc hiệu với bệnh lý và cơ địa con người ngày nay nên đem lại hiệu quả tốt, dài lâu. 
• Nhất Nam An Bì Thang là sự kết hợp tinh hoa từ các bài thuốc điều trị bệnh về da của Thái Y Viện triều Nguyễn phát huy công dụng tác động đa chiều, điều trị bệnh từ gốc đến ngọn. Theo đó, bài thuốc bao gồm gồm liệu trình kết hợp của uống, bôi da và ngâm rửa. Cụ thể:
  • Bài thuốc uống: Bổ gan thận, bổ khí dưỡng huyết, nâng cao hệ miễn dịch, giải độc cơ thể, làm giảm các phản ứng viêm, làm nhuận da, tăng sinh tế bào da, ổn định cơ địa, ngăn ngừa các phản ứng quá mẫn. 
  • Thuốc bôi da: Giúp tiêu trừ tà độc tích tụ trên da, tiêu viêm, giảm ngứa ngáy, chống nhiễm trùng da, ngăn ngừa bệnh về da lây lan rộng, hỗ trợ phục hồi làn da bị thương tổn. 
  • Thuốc ngâm rửa: Làm sạch da, loại bỏ các tế bào da chết, sát khuẩn, chống bội nhiễm da, giúp thuốc bôi phát huy tác dụng. 
• Hoàn thiện phác đồ điều trị 3 giai đoạn: Điều trị triệu chứng – Điều trị căn nguyên – Điều trị dự phòng. Phác đồ này bám sát vào từng thể bệnh về da, cơ địa, sức khỏe của người bệnh giúp bài thuốc phát huy tối đa hiệu quả. 
• Đặc biệt, bài thuốc phù hợp với nhiều đối tượng người bệnh từ người già, người trẻ, phụ nữ có thai, phụ nữ sau sinh,… 

• Hiệu quả điều trị sau khi sử dụng thuốc Nhất Nam An Bì Thang cho thấy 85% người bệnh đồng tình với tỷ lệ hợp thuốc. Trong đó, trung bình thời gian điều trị các bệnh về da bằng bài thuốc Nhất Nam An Bì Thang kéo dài  từ 2 – 3 tháng.

Chia sẻ về nhược điểm của bài thuốc, bác sĩ Lê Phương cho biết: “Mặc dù Nhất Nam An Bì Thang đã giải quyết được hầu hết các bệnh về da như viêm da cơ địa, viêm da dị ứng, viêm da tiếp xúc, á sừng, tổ đỉa, vảy nến,… an toàn, hiệu quả bền vững. Tuy nhiên thời gian phát huy tác dụng vẫn chậm hơn so với mong muốn ban đầu nhưng bù lại hầu hết đối tượng người bệnh tham gia điều trị đều cảm thấy hài lòng so với các phương pháp điều trị khác”. 

8. Kết luận

Nhất Nam An Bì Thang chính là thành quả đạt được sau bao nhiêu nỗ lực không ngừng nghỉ của đội ngũ bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y dược cổ truyền dân tộc, hoàn thiện nên giải pháp điều trị bệnh về da an toàn hiệu quả, không gây tác dụng phụ, ngăn ngừa bệnh tái phát.