Nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị viêm da

Theo Y học cổ truyền, thuốc thanh nhiệt giải độc là những vị thuốc dùng để chữa các bệnh do hỏa độc, nhiệt độc gây ra, có nhiều tác dụng trong việc trị mụn nhọt, chống lở loét, dị ứng, các bệnh về viêm da,…Với mong muốn hoàn thiện giải pháp chữa bệnh viêm da, đội ngũ chuyên gia bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam – đơn vị độc quyền của Nhất Nam Y Viện kết hợp với Viện Y Dược cổ truyền dân tộc thực hiện đề tài: “Nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị viêm da”.

Đơn vị nghiên cứu

Đơn vị tham gia nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị bệnh viêm da gồm:

• Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam – Đơn vị trực thuộc Nhất Nam Y Viện: Đây là đơn vị chuyên nghiên cứu, phục dựng các bài thuốc chữa bệnh da liễu bằng y học cổ truyền. 
• Viện Y Dược cổ truyền dân tộc: Đơn vị chuyên nghiên cứu, gìn giữ, bảo tồn, nâng tầm và khẳng định tinh hoa y học của dân tộc. 

Cả hai đơn vị đều quy tụ đội ngũ chuyên gia bác sĩ giỏi, có nhiều năm công tác nghiên cứu khám chữa bệnh da liễu bằng y học cổ truyền. Chủ nhiệm đề tài nghiên cứu lần này là Thầy thuốc ưu tú, Bác sĩ Lê Phương, Phó Giám đốc Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam; đồng hành còn có Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Vân Anh, Cố Vấn Chuyên Môn của Nhất Nam Y Viện,… và đội ngũ bác sĩ của Viện Y Học cổ truyền dân tộc.

Đề tài

Tên đề tài: Nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị viêm da

Đề tài tập trung nghiên cứu nhóm thảo dược thanh nhiệt, giải độc nhằm chắt lọc ra thảo dược phù hợp, hỗ trợ vào giải pháp điều trị bệnh viêm da bằng y học cổ truyền an toàn, lành tính, không gây tác dụng phụ, đáp ứng với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. 

Lý do chọn đề tài

Thảo dược thanh nhiệt, giải độc là cách điều hòa tạng phủ đặc biệt là can, hạ thân nhiệt, làm sạch, loại bỏ dần độc tố tích tụ trong cơ thể, từ đó đẩy lùi các triệu chứng nổi mụn nhọt, ngứa, phát ban, dị ứng,… Trong các bài thuốc chữa viêm da, thảo dược thanh nhiệt giải độc đóng vai trò thanh nhiệt tả hỏa, tiêu độc, giải độc, xử lý căn nguyên gây bệnh, ngăn ngừa bệnh tái phát. 

Mặt khác nếu sử dụng không đúng liều lượng tuân thủ với đặc tính, công dụng có thể khiến bài thuốc phản tác dụng, gây dị ứng, không thích ứng với cơ địa thể trạng người bệnh. 

Nhận thấy trong kho tàng y lý cổ của Thái Y Viện triều Nguyễn chứa nhiều bài thuốc đặc trị viêm da cho vua Gia Long rất hữu hiệu. Trong đó quy tụ nhiều thành phần thảo dược quý hiếm, trong đó có nhóm thảo dược thanh nhiệt giải độc – đây là nhóm thảo dược quan trọng hỗ trợ quá trình điều trị viêm da hiệu quả. Vì vậy, đội ngũ chuyên gia bác sĩ Trung tâm Da Liễu Đông Y Việt Nam đã phối hợp với các bác sĩ Viện y dược cổ truyền dân tộc thực hiện đề tài: “Nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt giải độc điều trị viêm da”.

Tổng quan đề tài nghiên cứu

Quan điểm y học cổ truyền đối với bệnh viêm da

Y học cổ truyền cho rằng, viêm da thuộc chứng phong chẩn, thấp chẩn, là hệ quả của các yếu tố phong (gió), hàn (lạnh), thử (nắng), thấp (độ ẩm), táo (độ khô), hỏa (nhiệt) xâm nhập vào cơ thể. lâu dần chúng gây ra tình trạng khí huyết uất kết, tích tục lại độc tố trong cơ thể, khởi phát bệnh ngoài da. Ngoài ra, viêm da cũng có thể do chức năng cơ quan tạng phủ hoạt động kém, cơ thể suy nhược,… 

Bệnh viêm da phổ biến các dạng như viêm da cơ địa, viêm da dị ứng, viêm da tiếp xúc dị ứng, á sừng, tổ đỉa, vảy nến,…

Để điều trị bệnh, Đông y không chỉ tập trung đẩy lùi triệu chứng mà còn giúp cân bằng điều hòa âm dương trong cơ thể, bồi bổ tăng cường sức đề kháng và hệ miễn  dịch ngăn ngừa bệnh tái phát. 

Quan điểm y học cổ truyền về thảo dược thanh nhiệt, giải độc

Các bài thuốc y học cổ truyền dùng để chữa bệnh viêm da thường sử dụng nhóm thảo dược thanh nhiệt, giải độc. Bởi chúng có tác dụng điều hòa hỗ trợ chức năng can thận bài tiết các độc tố gây bệnh ra khỏi cơ thể, giải phóng thấp nhiệt ứ trệ nhờ đó mà bệnh được khắc phục, hiệu quả điều trị tận căn nguyên gây bệnh được nâng cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhóm thảo dược thanh nhiệt, giải độc

Việc nghiên cứu nhóm thảo dược thanh nhiệt, giải độc nhằm chắt lọc ra thảo dược phù hợp nhằm cải tiến bài thuốc đặc trị bệnh viêm da an toàn, hiệu quả lâu dài, không gây tác dụng phụ cho người sử dụng. Theo đó, đề tài nghiên cứu hướng đến các mục tiêu sau: 

• Nghiên cứu phân tích ưu nhược điểm của các thảo dược thanh nhiệt giải độc lấy từ các phương thuốc đặc trị viêm da của Thái Y Viện triều Nguyễn, các bài thuốc cổ phương, các bài thuốc dân gian.  
• Chắt lọc thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị bệnh viêm da. 
• Nghiên cứu, kiểm nghiệm độc tính cấp diễn, bán trường diễn của thảo dược, tiến hành thử nghiệm hoàn thiện công thức phối ngũ phù hợp. 
• Ứng dụng thảo dược thanh nhiệt giải độc trong giải pháp điều trị bệnh viêm da, đánh giá tỷ lệ hiệu quả khi phối ngũ nhóm thảo dược này vào trong bài thuốc. 

Đối tượng nghiên cứu

Các thảo dược có trong các bài thuốc chữa viêm da từ Thái Y Viện triều Nguyễn

• Bài thuốc Phu dược phương chứa các thành phần thảo dược như Bạch chỉ, Bạch Phàn, Chương Não, Thạch cao, … 
• Bài thuốc Bổ Trung Ích Khí có thành phần thảo dược Sinh khương, Hoắc hương, Sa sâm, Chích thảo, Phục linh, Sa nhân, Bạch truật, Bào khương. 
• Bài thuốc Lý trung gia vị có các thành phần thảo dược gồm Hoàng kỳ, Chích thảo, Phục linh, A giao, Bạch truật, Trắc bá diệp, Sa sâm, Ngũ vị, bào khương, Hài sơn. 
• Bài thuốc Thọ Tỳ tiên có các thành phần thảo dược như Hoài Sơn, Chích thảo, Sa sâm, Viễn chí, Liên nhục, Hoàng kỳ, Bào khương, Bạch truật, Đương quy, Toan táo,…
• Bài thuốc Bát vị thang có thành phần thảo dược là Bạch truật, Hoài sơn, Liên nhục, Phụ tử, Sa sâm, Ngũ vị, Phục linh, Nhục quế, Thục địa, Trạch tả,…
• Và nhiều bài thuốc thảo dược khác. 

Các thảo dược có trong các bài thuốc cổ phương

Các bài thuốc cổ phương chữa viêm da không thể không nhắc đến gồm:

• Bài thuốc Tiêu phong tán có các thành phần thảo dược như Tri mẫu, Hồ ma nhân, Thạch cao, Kinh giới, Cam thảo, Mộc thông, Đương quy, Khổ sâm,…
• Long đởm tả can thang có các thành phần thảo dược như Sinh địa hoàng, Cam thảo, Long đởm thảo, Chi tử, Trạch tả, …
• Thanh nhiệt lợi thấp thang có các thành phần thảo dược như Sinh thạch cao, Sinh địa, Lục nhất tán, Long đởm thảo,…
• Thanh nhiệt hóa thấp thang có các thành phần thảo dược như  Hoạt thạch, Đạm trúc diệp, Phục linh bì, Hoàng cầm,…
• Vị linh thang có  thành phần thảo dược như Bạch tiểu bì, Hậu phác, Trần bì, Phục linh, Nhân trần,…
• Tiêu phong đạo xích thang có  thành phần thảo dược như Sa tiền, Thương truật, Ngưu bàng tử, Bạc hà, Khổ sâm, Sinh địa,, Mộc thông,…
• Tứ vật tiêu phong ẩm có  thành phần thảo dược như Kinh giới, Bạch tiểu bì, Thục địa, Sinh địa, Phòng phong, Đương quy,…
• Phong thanh nhiệt ẩm có thành phần thảo dược như Kim ngân,  Khổ sâm, Thuyền thoái, Cúc hoa, Tạo giác thích,…

Các thảo dược có trong các bài thuốc dân gian

Các bài thuốc dân gian chữa viêm da gồm:

• Kinh phòng bại độc tán chứa thành phần thảo dược như Kinh giới, Cát cánh, Khương hoạt, Sài hồ, Phòng phong, Độc hoạt, Phục linh, …
• Thanh dinh thanh chứa thành phần thảo dược như Mạch đông, Sài đất, Đảng sâm, Hoàng liên, Liên kiều,…
• Tiêu độc thang chứa thành phần thảo dược như Bồ công anh, Sài đất, Kim ngân dây, …
•  Ráy dại hồng đơn cao chứa các thành phần thảo dược như Hồng đơn, Dầu trẩu, Củ ráy dại. 

Có thể thấy, các bài thuốc đều chứa nhóm thảo dược thanh nhiệt giải độc. Điều này tạo ra một thách thức lớn cho đội ngũ chuyên gia bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y Dược cổ truyền dân tộc phải nghiên cứu ra loại thảo dược tốt nhất, phát huy hiệu quả chuyên sâu, có thể kết hợp phối ngũ với các thảo dược khác đảm bảo an toàn, lành tính không gây tác dụng phụ. 

Phương pháp nghiên cứu

Chia sẻ về phương pháp nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị viêm da từ các bài thuốc cổ phương, bài thuốc dân gian, bài thuốc của Thái y Viện triều Nguyễn, bác sĩ Lê Phương cho biết:

• Nghiên cứu chuyên sâu đặc điểm tính chất của từng loại thảo dược, phân loại mức độ phát huy tác dụng nhiều hay ít, khả năng thảo dược hợp với các thành phần thảo dược khác trong bài thuốc điều trị bệnh viêm da. 
• Nghiên cứu phân tích tính thanh nhiệt, giải độc gan, thận của thảo dược. 
• Nghiên cứu phương thức bào chế thảo dược, thực hiện các phương pháp hóa lý ứng dụng trong phân tích. 
• Nghiên cứu các nhóm hợp chất chính có trong các thảo dược thanh nhiệt, giải độc. 
• Kiểm nghiệm đánh giá độc tính cấp, bán trường diễn, chắt lọc thảo dược điển hình trong việc phát huy tác dụng thanh nhiệt, giải độc, đáp ứng điều trị bệnh, phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt ngày nay. 

Phân tích kết quả và bàn luận

Sau khi nghiên cứu các bài thuốc chữa viêm da từ Thái Y Viện triều Nguyễn, các bài thuốc cổ phương, bài thuốc dân gian, các bác sĩ đã xác định được các loại thảo dược có tác dụng thanh nhiệt, giải độc rất tốt, nên được ứng dụng trong giải pháp chữa bệnh viêm da. Trong số đó có thể kể đến một số thảo dược điển hình như:

• Sài đất: Có vị ngọt, hơi chua, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, tiêu độc, tiêu viêm, mụn nhọt lở loét ngoài da. Đây là 1 trong những vị thuốc được các bác sĩ đánh giá cao về tính ứng dụng của nó trong việc bào chế, phối ngũ cải tiến giải pháp điều trị bệnh viêm da bằng y học cổ truyền. 

• Kim ngân: Kim ngân có vị ngọt, tính hàn, không độc, phát huy tác dụng thanh nhiệt giải độc hữu hiệu. Bác sĩ Lê Phương cũng cho biết, đây là loại thảo dược thường được sử dụng trong các bài thuốc chữa các bệnh về da như mụn nhọt, phát ban, dị ứng, mẩn ngứa,… Trong quá trình nghiên cứu, các bác sĩ cũng tìm ra các chất như flavonoid, saponin… có công dụng kháng khuẩn, kháng viêm, chống khối u, làm lành các tổn thương do viêm da gây ra. 
• Diếp cá: Đây là loại thảo dược có tính lạnh, hơi có độc, có tác dụng tán nhiệt, chứa nhiều chất kháng khuẩn, kháng viêm. Đặc biệt diếp cá còn có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, giúp gan giải độc tố, hỗ trợ cơ thể tổng hợp các chất có lợi cho da. 
• Bồ công anh: Thảo dược này có vị đắng, tính mát, quy vào các kinh can, thận, tâm nên có tác dụng thanh nhiệt, giải độc rất tốt, phù hợp sử dụng đẻ bào chế bài thuốc chữa viêm da. Hơn hết bồ công anh còn chứa nhiều vitamin có lợi cho sức khỏe như  vitamin E, vitamin A, vitamin C, vitamin B9, B2, B6,…
• Cà gai leo: Có vị the, tính ấm, cũng là thảo dược có thể mạnh trong việc giải độc gan, tăng cường chức năng của gan, điều hòa ổn định các tạng phủ, tăng cường hàng rào bảo vệ da, giúp da nhanh khỏe. 

• Long đởm thảo: Có vị đắng, tính hàn; vào các kinh can, đởm và bàng quang, và là loại thảo dược có tác dụng thanh nhiệt rất tốt.  
• Nhân trần: Có vị đắng, tính bình, hơi hàn vào kinh bàng quang; có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, nên rất phù hợp để sử dụng trong bài thuốc chữa bệnh viêm da. 
• Và rất nhiều thảo dược khác.

Ưu điểm của các loại thảo dược này đó là phát huy thế mạnh thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ điều trị viêm da tận gốc, giúp da sớm phục hồi, đẩy lùi các triệu chứng mẩn ngứa, phát ban, sưng đỏ, hạn chế bệnh tái phát. Đặc biệt, các loại thảo dược này đều do Nhất Nam Y Viện trồng và phát triển theo công nghệ sinh học tại các vườn biệt dược lớn thuộc các tỉnh phía Bắc. Nhờ đó mà thảo dược đảm bảo an toàn, lành tính không gây tác dụng phụ cho người sử dụng. 

Bàn luận về kết quả nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị viêm da, bác sĩ Lê Phương cho biết: 

Kết quả nghiên cứu cho thấy có rất nhiều loại thảo dược thanh nhiệt giải độc có thể lựa chọn, ứng dụng trong giải pháp chữa bệnh viêm da bằng Y học cổ truyền. Tuy nhiên, mức độ phát huy tác dụng có sự chênh lệch không đồng đều, có loại thảo dược phát huy tốt, có loại phát huy vừa và có loại phát huy yếu. Dựa vào mức độ này, các bác sĩ cũng đã chắt lọc được nhóm thảo dược thanh nhiệt, giải độc điển hình phục vụ cho quá trình phối ngũ cho bài thuốc mới, đáp ứng điều trị bệnh cao, phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. 

Theo đó, các thảo dược này đều trải qua quá trình thử nghiệm chặt chẽ từ dạng tươi đến sấy khô, nhằm xác định chính xác các hoạt chất có trong các thảo dược, cũng như đánh giá mức độ thanh nhiệt, giải độc mà loại thảo dược đó đem lại. Kết quả cho thất, thảo dược được chế biến ở dạng sấy khô phát huy tác dụng thanh nhiệt, giải độc chiếm 96%. Và các thảo dược này sau quá trình bào chế phối ngũ trong bài thuốc phát huy hiệu quả chiếm 85%. 

Hơn hết, tỷ lệ thảo dược thanh nhiệt giải độc phù hợp phối ngũ với các loại thảo dược khác chiếm 98%, đảm bảo an toàn, lành tính không gây tác dụng phụ cho người sử dụng, phù hợp với mọi đối tượng người dùng. 

Kết luận

Việc thực hiện đề tài nghiên cứu thảo dược thanh nhiệt, giải độc điều trị viêm da do đội ngũ chuyên gia bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam kết hợp với Viện Y Dược cổ truyền dân tộc, đã tạo nên một bước chuyển mới trong viên nghiên cứu cải tiến phải pháp điều trị bệnh viêm da hiệu quả bền vững, ngăn ngừa bệnh tái phát, an toàn với mọi cơ địa thể trạng người Việt hiện nay.