Nghiên cứu 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật giúp xử lý tình trạng viêm da

Thảo dược kháng sinh thực vật đã và đang được ưu tiên hơn cả khi sử dụng trong các giải pháp điều trị bệnh viêm da nhờ đặc tính chống lại, ức chế sự phát triển của các vi sinh vật như vi khuẩn, virus, nấm trên da. Hiểu được điều này các chuyên gia bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam – đơn vị độc quyền của Nhất Nam Y Viện phối hợp với Viện Y dược cổ truyền dân tộc thực hiện đề tài: “Nghiên cứu 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật giúp xử lý tình trạng viêm da”. 

Đơn vị nghiên cứu

Tham gia nghiên cứu thảo dược kháng sinh thực vật trong việc điều trị các bệnh viêm da bao gồm các đơn vị sau:

• Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam – Đơn vị trực thuộc Nhất Nam Y Viện: Đây là đơn vị chuyên nghiên cứu, xây dựng các giải pháp điều trị bệnh da liễu bằng Y học cổ truyền, hướng đến tính hiệu quả, an toàn, không gây tác dụng phụ, ngăn ngừa bệnh tái phát. 
• Viện Y Dược cổ truyền dân tộc: Đơn vị chuyên nghiên cứu và phát huy các thế mạnh của Y học cổ truyền dân tộc ứng dụng trong việc điều trị, góp phần giữ gìn tinh hoa y học của dân tộc.

Các đơn vị nghiên cứu đều quy tụ đội ngũ bác sĩ giỏi, có nhiều năm kinh nghiệm nghiên cứu, khám chữa bệnh da liễu bằng Y học cổ truyền. Trong đó không thể không kể đến Thầy thuốc ưu tú, Bác sĩ Lê Phương, Phó Giám đốc Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam; Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Vân Anh, Cố Vấn Chuyên Môn của Nhất Nam Y Viện,… và đội ngũ bác sĩ của Viện Y Học cổ truyền dân tộc.

Đề tài

Tên đề tài: Nghiên cứu 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật giúp xử lý tình trạng viêm da

Đề tài nghiên cứu chú trọng vào phân tích, đo lường đánh giá thành phần thảo dược kháng sinh, công dụng của nó trong việc hỗ trợ bài thuốc phát huy hiệu quả xử lý tình trạng viêm da an toàn, lành tính, không gây tác dụng phụ, tối ưu hóa thời gian điều trị, phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay. 

Lý do chọn đề tài

Thảo dược kháng sinh thực vật từ trước đến nay có nhiều công dụng kháng sinh tự nhiên, tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch cho cơ thể, hỗ trợ ngăn ngừa phòng chống được nhiều bệnh tật. Trong đó có viêm da, đây là bệnh rất phổ biến có thể xảy ra ở bất kỳ đối tượng nào hiện nay, với nhiều dạng khác nhau như viêm da cơ địa, viêm da tiếp xúc, viêm da dị ứng, á sừng, tổ đỉa, vảy nến,… Triệu chứng của bệnh điển hình là cảm giác ngứa ngáy, da phát ban, mẩn đỏ, mẩn ngứa,…ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. 

Khác với các loại thảo dược thông thường, thảo dược kháng sinh thực vật đóng vai trò quan trọng trong bài thuốc chữa bệnh viêm da. Bởi chúng thường chứa nhiều hoạt tính kháng khuẩn, kháng viêm,… đây là các hoạt chất cần thiết cho việc điều trị các bệnh viêm da. Tuy nhiên nếu không sử dụng đúng cách, phối ngũ sai liều lượng, bào chế không đúng có thể gây dị ứng, hoặc tương tác với các loại thuốc khác. 

Đặc biệt trong quá trình nghiên cứu các tài liệu y lý cổ đặc biệt là cuốn Ngự dược nhật ký – Châu bản triều Nguyễn, bác sĩ Phương nhận thấy các bài thuốc đặc trị viêm da cho vua Gia Long rất có giá trị. Theo đó, bác sĩ Phương đã cùng với các cộng sự của mình nghiên cứu, chắt lọc nên 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật, chủ đạo trong việc phát huy tác dụng xử lý tình trạng bệnh viêm da. 

Đây cũng là động lực để đội ngũ chuyên bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam kết hợp với các bác sĩ Viện y dược cổ truyền dân tộc quyết định thực hiện đề tài:

“Nghiên cứu 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật giúp xử lý tình trạng bệnh viêm da”.

Tổng quan đề tài nghiên cứu

Quan điểm y học cổ truyền đối với bệnh viêm da

Theo Đông Y, viêm da thuộc chứng phong chẩn, thấp chẩn do các tác nhân gây bệnh bởi phong (gió), hàn (lạnh), thử (nắng), thấp (độ ẩm), táo (độ khô), hỏa (nhiệt). Ngoài ra, bệnh viêm da khởi phát còn do âm hư cụ thể là cơ thể suy nhược, cơ quan tạng phủ hoạt động kém do chế độ ăn sinh hoạt không lành mạnh. 

Các dạng bệnh viêm da phổ biến có thể kể đến như viêm da dị ứng, viêm da cơ địa, viêm da tiếp xúc dị ứng, viêm da tiếp xúc kích ứng, á sừng, tổ đỉa, vảy nến,…

Nguyên tắc điều trị bệnh theo Y học cổ truyền chú trọng xử lý bệnh từ gốc đến ngọn, tức là điều trị từ căn nguyên gây bệnh, đẩy lùi triệu chứng, tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch cho cơ thể nhằm ngăn ngừa bệnh tái phát. 

Quan điểm y học cổ truyền về thảo dược kháng sinh thực vật 

Thảo dược kháng sinh thực vật là những hợp chất hữu cơ có nguồn gốc từ thực vật, được các y bác sĩ nghiên cứu bào chế theo phương thức riêng, có nhiều tác dụng trong việc tiêu diệt, kìm hãm sự phát triển của các vi khuẩn, virus. 

Đặc biệt, trong lịch sử phát triển y học cổ dân tộc không thể không nhắc đến các loại cây thuốc thảo mộc thường được dùng trong các bài thuốc để chống viêm, chống nhiễm trùng, chống vi khuẩn gây bệnh hiệu quả. Trong số đó nhiều kháng sinh thực vật nằm trong nhóm thuốc thanh nhiệt giải độc như Kim ngân hoa, Bồ công anh, Liên kiều, Sài đất…

Ngày nay, các bác sĩ phân chia các thảo dược kháng sinh thực vật thành 2 nhóm: 

• Nhóm bay hơi: Bao gồm các loại thảo dược kháng sinh thực vật do thực vật tiết ra có khả năng khuếch tán vào không khí và có tác dụng ức chế sự sinh trưởng, phát triển của virus, vi khuẩn. 
• Nhóm không bay hơi: Bao gồm các loại thảo dược kháng sinh thực vật ở sâu trong các tế bào thực vật, không có khả năng khuếch tán vào không khí. Để sử dụng các loại thảo dược này cần phải dựa vào đặc điểm, tính chất của từng loại. Thông thường chúng sẽ được bào chế dưới dạng giã nát lấy nước cốt, ngâm, phơi khô đun sắc hoặc chiết bằng các dung môi thích hợp. 

Mục tiêu chắt lọc loại thảo dược kháng sinh thực vật 

Nghiên cứu thảo dược kháng sinh thực vật nhằm lựa chọn ra các loại thảo dược phù hợp để phối ngũ hoàn thiện bài thuốc đặc trị bệnh viêm da an toàn, hiệu quả bền vững, không gây tác dụng phụ. Song song với đó, chắt lọc được thảo dược kháng sinh thực vật chủ đạo phục vụ cho quá trình nghiên cứu, bào chế bài thuốc. Bác sĩ Lê Phương, chủ nhiệm đề tài nghiên cứu lần này cũng chia sẻ các mục tiêu cần đạt gồm: 

• Nghiên cứu phân tích ưu nhược điểm của các thảo dược kháng sinh thực vật chắt lọc từ các bài thuốc chữa bệnh viêm da từ Thái Y Viện triều Nguyễn. 
• Chắt lọc thảo dược kháng sinh thực vật có nhiều tác dụng trong điều trị bệnh viêm da. 
• Nghiên cứu, kiểm nghiệm độc tính cấp diễn, bán trường diễn của thảo dược để hoàn thiện công thức phối chế phù hợp. 
• Tìm ra 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật chính đặc trị bệnh viêm da
• Ứng dụng thảo dược kháng thực vật vào bài thuốc điều trị bệnh viêm da, thử nghiệm hiệu quả của bài thuốc. 

Đối tượng nghiên cứu

Các thảo dược có trong các bài thuốc chữa bệnh viêm da của Thái Y Viện triều Nguyễn

• Bài thuốc Phu dược phương có các thành phần thảo dược như Chương Não, Thạch cao, Bạch chỉ, Bạch Phàn,… có nhiều tác dụng trong việc điều trị các triệu chứng của viêm da như mẩn ngứa, dị ứng da,…
• Bài thuốc Bổ Trung Ích Khí có các thành phần thảo dược Sinh khương, Hoắc hương, Bạch truật, Bào khương, Sa sâm, Chích thảo, Phục linh, Sa nhân. Bài Các thảo dược này sau quá trình bào chế phối ngũ phát huy tác dụng thăng dương ích khí, trị chứng suy nhược cơ thể, điều trị căn nguyên gây bệnh. 
• Bài thuốc Lý trung gia vị chứa các thành phần thảo dược gồm Hoàng kỳ, Trắc bá diệp, Sa sâm, Ngũ vị, Chích thảo, Phục linh, A giao, Bạch truật, bào khương, Hài sơn. Bài thuốc phát huy tác dụng điều hòa tạng phủ, tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch ngăn ngừa bệnh tái phát. 
• Bài thuốc Thọ Tỳ tiên chứa các thành phần thảo dược như Hoài Sơn, Chích thảo, Sa sâm, Bạch truật, Đương quy, Toan táo, Viễn chí, Liên nhục, Hoàng kỳ, Bào khương. Bài thuốc phát huy tác dụng cân bằng âm dương cho cơ thể, tăng cường công năng của các tạng phủ, giúp cơ thể khỏe mạnh. 
• Bài thuốc Bát vị thang chứa thành phần thảo dược là Bạch truật, Ngũ vị, Phục linh, Nhục quế, Thục địa, Hoài sơn, Liên nhục, Phụ tử, Sa sâm, Trạch tả. Bài thuốc phát huy tác dụng tăng cường công năng tạng phủ, điều hòa thanh nhiệt, giải độc, điều trị triệu chứng bệnh viêm da toàn diện. 
• Và nhiều bài thuốc thảo dược khác. 

Các thảo dược có trong các bài thuốc cổ phương

Các bài thuốc cổ phương chữa viêm da không thể không nhắc đến gồm:

• Bài thuốc Tiêu phong tán chứa các thành phần thảo dược như Tri mẫu, Cam thảo, Mộc thông, Đương quy, Khổ sâm, Hồ ma nhân, Thạch cao, Kinh giới,…
• Long đởm tả can thang chứa các thành phần thảo dược như Sinh địa hoàng, Trạch tả, Cam thảo, Long đởm thảo, Chi tử,…
• Thanh nhiệt lợi thấp thang chứa các thành phần thảo dược như Sinh thạch cao, Lục nhất tán, Long đởm thảo, Sinh địa,…
• Thanh nhiệt hóa thấp thang chứa các thành phần thảo dược như Phục linh bì, Hoạt thạch, Đạm trúc diệp, Hoàng cầm,…
• Vị linh thang chứa thành phần thảo dược như Trần bì, Phục linh, Bạch tiểu bì, Hậu phác, Nhân trần,…
• Tiêu phong đạo xích thang chứa thành phần thảo dược như Sa tiền, Khổ sâm, Sinh địa, Thương truật, Ngưu bàng tử, Bạc hà, Mộc thông,…
• Tứ vật tiêu phong ẩm chứa thành phần thảo dược như Kinh giới, Phòng phong, Bạch tiểu bì, Thục địa, Sinh địa, Đương quy,…
• Phong thanh nhiệt ẩm chứa thành phần thảo dược như Kim ngân, Tạo giác thích, Khổ sâm, Thuyền thoái, Cúc hoa,…

Các thảo dược có trong các bài thuốc dân gian

Các bài thuốc dân gian chữa viêm da gồm:

• Kinh phòng bại độc tán có các thành phần thảo dược như Kinh giới, Cát cánh, Độc hoạt, Phục linh, Khương hoạt, Sài hồ, Phòng phong,…
• Thanh dinh thanh có các thành phần thảo dược như Mạch đông, Hoàng liên, Sài đất, Đảng sâm, Liên kiều,…
• Tiêu độc thang có các thành phần thảo dược như Sài đất, Kim ngân dây, Bồ công anh,…
•  Ráy dại hồng đơn cao có các thành phần thảo dược như Hồng đơn, Dầu trẩu, Củ ráy dại. 

Trong các bài thuốc kể trên đều chứa các thảo dược kháng sinh thực vật, nhiệm vụ nghiên cứu lần này là lọc ra loại thảo dược có hàm lượng kháng sinh thực vật mạnh nhất đóng vai trò phát huy tác dụng kháng viêm, kháng khuẩn chuyên sâu, vừa đảm bảo an toàn, lành tính, không gây tác dụng phụ cho người sử dụng. 

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu các loại thảo dược kháng sinh thực vật có trong các bài thuốc điều trị bệnh viêm da của Thái Y Viện triều Nguyễn, các bài thuốc cổ phương, các bài thuốc dân gian. Chia sẻ phương pháp nghiên cứu, bác sĩ Lê Phương cho biết:

• Nghiên cứu chuyên sâu đặc điểm tính chất của từng loại thảo dược, phân tích thành phần dược tính, công dụng khi phối ngũ với các thảo dược khác.
• Nghiên cứu phân tích mức độ kháng viêm kháng khuẩn của các thảo dược trong điều trị bệnh viêm da.
• Nghiên cứu phương thức bào chế thảo dược
• Kiểm nghiệm đánh giá độc tính cấp, bán trường diễn, chắt lọc thảo dược kháng sinh thực vật đáp ứng điều trị bệnh, phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt ngày nay. 

Phân tích kết quả và bàn luận

Đề tài nghiên cứu đã xác định được 8 loại thảo dược có tác dụng kháng viêm kháng khuẩn tốt, giúp xử lý tình trạng bệnh viêm da an toàn, hữu hiệu bền vững. 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật bao gồm:

• Kim ngân hoa: Chứa nhiều tinh dầu và Flavonoid nhờ đó, kim ngân hoa phát huy nhiều công dụng như kháng khuẩn, ức chế mạnh với tụ cầu khuẩn, nấm ngoài da, kháng virus, kháng viêm, giải nhiệt, lợi tiểu,…Đặc biệt, kim ngân hoa còn có khả năng ngăn cản quá trình oxy hóa ở tế bào, tăng cường hàng rào bảo vệ trước tình trạng da khô, nứt nẻ,…dùng để trị các bệnh mề đay, mẩn ngứa, mụn nhọt, dị ứng. 

• Bạch chỉ: Có vị cay, tính ấm dùng để chữa mụn nhọt, mưng mủ, giảm đau, tiêu thũng, chủ trị các bệnh ngoài da nhờ tác dụng chính là kháng viêm, kháng khuẩn. 
• Atiso: Có vị ngọt, hơi đắng, tính mát, có tác dụng bổ gan thận, dùng chữa các bệnh về da. Đặc biệt đây còn là vị thuốc giàu chất chống oxy hóa, là loại thảo dược kháng sinh thực vật chống viêm da tự nhiên, chống lão hóa da, tăng lưu thông máu giúp da khỏe mạnh từ sâu bên trong. 
• Đương quy: Có vị ngọt, hơi đắng, hơi cay, mùi thờm, tính ấm, tác dụng bổ huyết. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng đây là thảo dược kích thích hệ miễn dịch của cơ thể, làm đẹp da, tươi nhuận, trẻ hóa da, phục hồi làn da bị tổn thương do bệnh viêm da gây ra. 
• Phục Linh: Có vị ngọt, nhạt, tính bình, lợi về kinh chủ trị lở ngứa, viêm da, giải độc thanh lọc cơ thể. Với những người tình nguyện bị viêm da cơ địa, khi sử dụng thành phần thảo dược phục linh cho hiệu quả chống viêm ngay giai đoạn khởi phát mà không gây tác dụng phụ. 
• Hoàng liên: Có vị đắng, có tác dụng sát trùng, thanh nhiệt, khử nhiệt độc, táo thấp. Đặc biệt, hoàng liên còn chứa nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe như ethanol, berberin, palmatin,… có đặc tính kháng viêm, kháng khuẩn rất hiệu quả. 
• Hoàng bá nam: Trong quá trình nghiên cứu, các bác sĩ xác định hoàng bá nam là cây thuốc có tác dụng thanh nhiệt táo thấp, tư âm giáng hỏa, giải độc tiêu viêm. Cây thuốc chứa nhiều thành phần hoạt chất khác nhau như berberin, Palmatin, Candicin,… Theo đó hoàng bá có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm, hỗ trợ điều trị các bệnh ngoài da.

• Bồ công anh: Có vị đắng, tính mát, quy vào các kinh can, thận tâm, phát huy công dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm hóa thấp, đặc trị các bệnh lý ngoài da. Do nhựa từ thân và lá của bồ công anh có tính kiềm cao nên sử dụng để sát khuẩn hiệu quả. 

Ưu điểm của 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật trong việc điều trị bệnh về da là: 

• An toàn, lành tính, không gây tác dụng phụ như các thuốc kháng sinh tân dược. Các thảo dược này đều dễ bào chế, dễ phối ngũ, dễ sử dụng, bào chế đơn giản. 
• Trong quá trình điều trị bệnh về da, các bác sĩ Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam và Viện y dược cổ truyền dân tộc đều công nhận 8 loại thảo dược này đều có tác dụng làm lành các tổn thương trên da, giúp da sạch, kháng khuẩn kháng viêm, các đám hoại tử dễ bong, ngăn ngừa bệnh tái phát. 
• So sánh với các kháng sinh tân dược, 8 loại thảo dược trên phát huy công dụng vượt trội, đủ để chữa khỏi các bệnh về da. Không những thế, chúng có nhiều ưu điểm nổi trội như phù hợp với cơ địa thể trạng người Việt hiện nay, không gây tác dụng phụ. 
• 8 loại thảo dược trên phù hợp để dùng làm thuốc chữa bệnh viêm da, phát huy hiệu quả tiêu độc, tiêu viêm, sát khuẩn, khắc phục tình trạng phát ban, mẩn ngứa, nổi mụn nhọt, lở loét,…
• Riêng các thành phần thảo dược khác cũng có ít nhiều tính kháng sinh, kháng khuẩn như chưa cao, chỉ mang tính chất bổ trợ hỗ trợ nâng cao sức đề kháng và hệ miễn dịch cho cơ thể. 

Bàn luận về kết quả đạt được, bác sĩ Lê Phương cho biết:

Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong các bài thuốc chữa viêm da từ Thái Y Viện triều Nguyễn, các bài thuốc cổ phương, các bài thuốc dân gian có chứa rất nhiều các loại thảo dược kháng sinh thực vật. Tuy nhiên, mức độ tác dụng chưa được khai thác triệt để, việc phối ngũ thảo dược không còn phù hợp với cơ chế điều trị bệnh viêm da ngày nay. 

Đánh giá hoạt tính kháng khuẩn, kháng viêm của các loại thảo dược giúp điều trị bệnh viêm gia. Các bác sĩ đã tiến hành thử nghiệm và chắt lọc được 8 vị thảo dược ở dạng tươi và sấy khô. Ở dạng tươi, 8 loại thảo dược được chọn có tính kháng khuẩn tốt trên bề mặt da người dùng, bởi trong các dịch ép của thảo dược có chữa các hoạt chất kháng khuẩn tốt. 

Khi thảo dược được chế biến ở dạng sấy khô, thảo dược vẫn đạt được khả năng kháng khuẩn kháng viêm tuyệt đối, chiếm tỷ lệ 95%. Kết quả cũng cho thấy các thảo dược này khi được bào chế trong bài thuốc phát huy hiệu quả điều trị lên tới 80% chưa bao gồm các thành phần phần thảo dược tự nhiên khác.

Kết quả cũng cho thấy, 8 loại thảo dược này đáp ứng tốt với cơ địa, thể trạng người Việt hiện nay, đảm bảo an toàn, lành tính không gây tác dụng phụ và đặc biệt có thể điều chỉnh linh hoạt về liều lượng bám sát vào tình trạng mức độ bệnh. 

Trong tất cả các thảo dược được nghiên cứu, việc chắt lọc ra 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật chính đã cải thiện rõ rệt chất lượng bài thuốc y học cổ truyền chữa bệnh viêm da mà Trung tâm Da liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y Dược cổ truyền dân tộc thực hiện nghiên cứu. Đặc biệt, việc bổ sung các thảo dược này vào bài thuốc đã giúp giải pháp điều trị bệnh viêm da tối ưu hóa thời gian cho từng người bệnh. 

Kết luận

Với đề tài nghiên cứu 8 loại thảo dược kháng sinh thực vật này đã giúp đội ngũ chuyên gia bác sĩ Trung tâm Da Liễu Đông Y Việt Nam và Viện Y Dược cổ truyền dân tộc hoàn thiện giải pháp chữa bệnh viêm da bằng y học cổ truyền an toàn, hiệu quả, bền vững và không gây tác dụng phụ cho người sử dụng.